งานวิจัยวัฒนธรรมภาคใต้ 77
การพึ่งตนเองและการพึ่งพาอาศัยกันในชุมชน การพึ่งตนเองภายในครัวเรือนขึ้นอยู่
กับรัฐและการตลาดมากขึ้น ท่ามกลางความเปลี่ยนแปลงดังกล่าว ชาวบ้านได้ปรับ
ตัวด้วยการจัดตั้งองค์กรชาวบ้านเพื่อแก้ปัญหาการจัดการทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม
โดยมีผู้น�ำตามธรรมชาติเป็นปัจจัยส�ำคัญ การจัดการที่ว่านี้อยู่ในท่ามกลางข้อจ�ำกัด
ทางกายภาพ และสิ่งแวดล้อมที่เสื่อมทรามลงเรื่อยๆ รวมทั้งแรงกดดันทางเศรษฐกิจ
การเมือง สังคม และวัฒนธรรมสมัยใหม่ แต่ก็สามารถอยู่รอดในสังคมได้ งานวิจัย
ทั้ง 2 เรื่องที่มีลักษณะที่ ใกล้เคียงกัน จึงท�ำให้ชุมชนสามารถฝ่าฟันวิกฤตของสังคม
ได้ นับเป็นงานที่ มีคุณค่ายิ่งต่อการพัฒนาและแก้ปัญหาทรัพยากรและสิ่งแวดล้อม
อีกทั้งเป็นการบันทึกประวัติศาสตร์ชุมชนในช่วงเวลาหนึ่งไว้ด้วย
ในงานวิจัยกลุ่มที่สอง ซึ่งเป็ นการจัดกระบวนการเรียนรู้ของชุมชนที่เกี่ ยวกับ
ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม ได้แก่ เรื่อง การจัดท�ำเส้นทางศึ กษาธรรมชาติ
เพื่อการท่องเที่ยวเชิงนิเวศโดยการมีส่วนร่วมของชุมชน : กรณีศึกษาป่าชุมชนเขา
หัวช้าง อ� ำเภอตะโหมด จังหวัดพัทลุง ศึกษาการจัดการและผลกระทบจากการ
จัดการป่าชุมชน “ป่าซับน�้ำธารคีรี” ของชาวบ้านตั นหยงมูหลง ต�ำบลธารคีรี อ�ำเภอ
สะบ้าย้อย จังหวัดสงขลา ปัจจัยการรวมกลุ่มและการจัดกิจกรรมกลุ่มของชมรม
ชาวประมงทะเลสาบสงขลาตอนล่าง ศึกษาปัจจั ยและกิจกรรมการพัฒนาการ
ท่องเที่ ยวทะเลน้อย จังหวัดพัทลุง และศึกษาประวัติและผลงานด้านการเกษตรของ
น้อม พฤกษากร งานชิ้นแรกที่ศึกษาวิจัยเกี่ยวกับการจัดท�ำเส้นทางศึกษาธรรมชาติ
เพื่อการท่องเที่ ยวเชิงนิเวศโดยการมีส่วนร่วมของชุมชน (ปาริฉัตร วงศ์พานิช, 2546)
พบว่า การด�ำเนินการดังกล่าวสื่อความหมายที่สอดคล้องกับแนวทางการด�ำเนิน
ชีวิตของชุมชนที่ มีมาแต่ เดิม อันเป็นการพึ่งพิงธรรมชาติ และมีความสัมพั นธ์ที่เชื่อม
โยงระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติโดยอาศัยความเชื่อต่างๆ การมี ส่วนร่วมของชุมชน
ที่ด�ำเนิ นไปท�ำให้คนในชุ มชนเกิดการแลกเปลี่ยนเรี ยนรู้ และถ่ายทอดความรู้ให้กับ
บุคคลทั้งภายในและภายนอกชุมชนอันเป็นการพัฒนาจิตส�ำนึกในแนวทางเดิ มที่
มนุษย์ยังคงมีความสัมพันธ์อย่างใกล้ชิดกับธรรมชาติกันต่อไปอีก กรณีศึกษานี้จึง
เป็นตัวแบบหรือแนวทางหนึ่งให้แก่ชุมชนอันเป็นการพั ฒนาจิตส�ำนึกในแนวทาง