254 กำ�กึ๊ดกำ�ปาก
ส่วนกลุ่มที่สนใจศึกษาเกี่ ยวกับรูปแบบหรือระบบการเกษตรแบบใดแบบหนึ่ง
มักจะเน้นลั กษณะการเกษตรที่มีเฉพาะในภาคเหนื อ กรณี แรกคือ การศึกษา
ไร่หมุ นเวียน ตัวอย่ าง เช่น วราลักษณ์ อิทธิพลโอฬาร (2541) ซึ่งชี้เห็นว่า
การท�ำไร่หมุนเวี ยนนั้นเป็นระบบการเกษตรที่ต้องอาศัยภูมิปัญญาในด้านต่างๆ
อย่างซับซ้อน และมีความสามารถในการปรับตัวได้อย่างดี แต่งานวิจัยของ อานันท์
กาญจนพันธุ์ และคณะ (2547) กลับพบว่า การท�ำไร่หมุนเวียนจะปรับตัวได้หรือไม่นั้น
ขึ้ นอยู่กับเงื่อนไขของระบบนิ เวศและความสัมพันธ์กับสั งคมภายนอก ในเงื่อนไข
ที่ระบบนิเวศยังสมบูรณ์ การท�ำไร่หมุ นเวี ยนจะมีความมั่ นคงสูง ขณะที่ไร่ หมุนเวี ยน
บางระบบถูกแรงกดดันจากรัฐให้ลดรอบหมุนเวียนลง ก็จะท�ำให้ การท�ำไร่ หมุนเวี ยน
ค่อยๆ ไร้ความมั่นคง และกลายเป็นไร่ถาวรในที่สุด เพราะไม่สามารถปรับตัวได้อีก
ต่อไป และต้องหันไปพึ่งพาเศรษฐกิจภายนอกมากยิ่งขึ้น
กรณี ต่อมาคือ การศึกษาสวนเมี่ยง ดังจะเห็นได้จากงานวิจัยของ ชมชวน
บุญระหงษ์ และสมศักดิ์ ดวงแก้วเรือน (2544) ซึ่งพบว่า สวนเมี่ยงเป็นรูปแบบของ
สวนผสมผสานบนที่ สูง ที่สามารถจั ดการให้ด�ำรงอยู่ได้อย่างยั่งยืน และมีศักยภาพ
เพียงพอที่จะพั ฒนาไปสู่สวนไม้ผลแบบผสมผสานได้ในอนาคต และสอดคล้องกับ
งานวิจัยของ พรชัย ปรีชาปัญญา (2544)
ส่วนกรณีของการท�ำสวนผลไม้แบบผสมผสานนั้นยังพบได้ ในภาคเหนือ
ตอนล่างเช่นเดียวกัน ดังตัวอย่างในงานวิจัยของบุญแรม โม้เมือง (2544) ซึ่งมี
ส่ วนส�ำคัญในการอนุรักษ์ พันธุ์ไม้ผลได้อย่างดี แต่งานของวิฑูรย์ เลี่ ยนจ�ำรูญ (2544)
ชี้ ว่าภูมิปัญญาในการท�ำสวนไม้ผลแบบผสมผสานนี้ยังตั้งอยู่บนพื้นฐานของคติ
แบบพุทธเกษตรกรรมอี กด้วยซึ่ งมีส่วนส� ำคัญที่จะน�ำไปสู่เกษตรกรรมแบบยั่ งยืน
ขณะที่งานของ อนุสรณ์ อุณโณ (2548) ถือว่าเป็นความพยายามรุกคืบและการโต้กลับ
ของภูมิปัญญาท้องถิ่น ต่อการเกษตรสมัยใหม่ที่สร้างผลกระทบอย่างมากมาย
นอกจากนั้ นกรณีศึกษาภูมิปัญญาด้ านการเกษตรยังมักจะเชื่อมโยงกั บ
ภูมิปัญญาด้านอาหาร ดังตัวอย่างเช่น งานวิจัยของ กมลาภรณ์ เสราดี (2535)
ที่ศึกษาวัฒนธรรมความเชื่อเกี่ยวกับคุณค่าของพืชผักพื้นบ้านภาคเหนือ เช่นเดี ยวกับ
งานของ กัญจนา ดีวิเศษ (2542) เรื่องผักพื้นบ้านภาคเหนื อ