258 กำ�กึ๊ดกำ�ปาก
การศึกษาเชิงลึกที่มุ่งอธิบายเชิ งโครงสร้าง หรือเชิงกรอบคิดที่เป็ นอุ ดมการณ์
เบื้องหลังปรากฏการณ์ยังมีจ�ำนวนน้อยในวรรณกรรมภาษาไทย ทั้งในหมู่นักศึกษา
อาจารย์ และนักวิชาการมีสังกัดและไม่มี สังกัด
การรวบรวมข้อมูลจากเอกสารประเภทต่างๆ ที่เกี่ยวกับพลังความคิดและ
ภูมิปัญญาในภาคเหนือของประเทศไทย ท� ำให้ได้เห็นบทบาทของภูมิปัญญาในมิติ
ต่ างๆ กล่าวคือ นอกจากท�ำหน้าที่เป็นอุดมการณ์พื้นฐานที่ให้แนวทางเพื่อการปฏิ บัติ
ในชีวิตประจ� ำวันแล้ว ระบบภูมิ ปัญญาในด้านต่างๆ เหล่านี้ยังช่วยเสริมสร้างพลัง
ของความเป็นชุมชนหรือสังคม ที่ไม่เพียงแต่แสดงอัตลักษณ์ของกลุ่มสังคมหนึ่งๆ
เท่านั้น แต่ยังสามารถใช้เป็ นทางออกหรือทางเลือกส�ำหรับวิถีชีวิตที่ ประสบกับ
ความยากล�ำบากจากความเปลี่ยนแปลงที่ถาโถมเข้าสู่ชุมชน ไม่ว่าจะมาจาก
อ� ำนาจรัฐหรือจากอิทธิพลของระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิ ยมก็ตาม ตัวอย่างของ
การหันเข้าหาการดูแลรั กษาสุขภาพแบบพื้ นบ้าน หรื อการใช้ภูมิ ปัญญา
ตามประเพณีในการจัดการทรั พยากร หรื อการหันกลับมาเน้นเศรษฐกิจแบบ
พึ่งตนเองให้มากขึ้น ซึ่งยังมี นัยเชื่อมโยงไปถึ งความมั่นคงทางอาหารของชุมชน
อี กด้วย เหล่านี้เป็นตั วอย่ างมากพอที่จะลงความเห็นได้ ว่า ชุ มชนได้ใช้ระบบ
ภูมิปัญญาที่ตนมี อยู่เพื่อที่จะลดทอน ถ่วงดุล หรือโต้ตอบกับอ�ำนาจที่ครอบง�ำจาก
ภายนอกอย่างชาญฉลาด
อย่างไรก็ตาม งานศึกษาด้านภูมิปัญญาเหล่านี้ยังสะท้อนให้เห็นด้วยว่า
เมื่อตกอยู่ภายใต้เงื่อนไขที่จ�ำเป็นหรือจ�ำยอม ชุมชนยังสามารถปรั บปรุ งหรือ
เปลี่ยนแปลงระบบภูมิปัญญาของตนให้ ตอบสนองต่ อเงื่ อนไขเหล่านั้ นได้
แต่เมื่อใดก็ตามที่วิถีชีวิตที่เปลี่ยนแปลงใหม่เกิดปัญหาขึ้น ชุมชนก็พร้อมที่จะหันกลั บ
ไปฟื้นฟูระบบภูมิปัญญาตามประเพณีได้อีกเช่นกัน โดยอาจกลับมาในรูปลักษณ์ที่
เหมือนเดิมหรือต่างจากเดิมไปบ้างก็เป็ นได้โดยที่ยังสามารถรักษาอุดมการณ์และ
คุณค่าของความเป็นชุมชนไว้ได้