บทที่ 2
ความเข้าใจ “วัฒนธรรม”
ในงานวิจัยสังคมไทย 1
อานันท์ กาญจนพันธุ์
2.1 บทน�ำ
แม้สังคมไทยจะมีวัฒนธรรมสืบทอดมาอย่างยาวนานแล้วก็ตาม แต่ความ
เข้าใจ “วัฒนธรรม” ในฐานะเป็นแนวความคิ ด หรือค�ำที่มีความหมายเฉพาะ
ซึ่งสามารถแยกออกมาพิจารณาได้ต่างหากนั้น เพิ่งจะปรากฏขึ้ นราวๆ 80 ปีมานี้เอง
ในระยะแรกๆ นั้นจะใช้ทับศัพท์ภาษาอังกฤษว่า “คัลเชอร์” ดังปรากฏในปาฐกถา
ของกรมหมื่นพิ ทยาลงกรณ์2 เรื่อง “ภาวะอย่างไรหนอที่เรียกว่า ซิวิไลซ์” ซึ่งทรงแสดง
ที่สามัคยาจารย์สโมสรสถาน เมื่อ วั นที่ 27 ธันวาคม 2475 (พิทยาลงกรณ์ 2513: 433)
ส�ำหรับการใช้ค�ำว่า “วัฒนธรรม” ในภาษาไทยครั้ งแรก เท่าที่สามารถหาหลักฐาน
เป็นภาษาเขียนได้ในขณะนี้ พบอยู่ในหนังสือเรื่อง “ ปรัชญาของสยามใหม่” ของ
จ�ำกัด พลางกูร (2479) ซึ่งเขี ยนขณะเรียนหนังสืออยู่ที่มหาวิทยาลั ยออกส์ฟอร์ด
1 ในการปรับปรุงครั้งนี้ ผู้เขียนขอขอบคุณ ดร. ยุกติ มุกดาวิจิตร ผู้วิจารณ์ข้อเขียนนี้ ในการน�ำเสนอต่อการประชุม
ประจ�ำปีทางมานุษยวิทยาครั้งที่ 7 เรื่อง ยกเครื่องวัฒนธรรมศึกษา ณ ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร เมื่อ 26 มีนาคม 2551
ซึ่งมีส่วนช่วยให้ชัดเจนมากขึ้น
2 ผู้เขียนขอขอบคุณ ศ. สายชล สัตยานุรักษ์ ในความเอื้อเฟื้อแนะน�ำเอกสารหลายชิ้น เกี่ยวข้องกับการใช้ค�ำว่า
วัฒนธรรมในอดีต