104 ถกเถียงวัฒนธรรม
ในส่วนหนึ่งอาจเป็นเพราะว่ าในช่วงเริ่ มแรกของการพัฒนาการของสาขาวิชา
มานุษยวิ ทยาตั้งแต่ทศวรรษ 2410 เป็นต้นมา มโนทัศน์ส�ำคัญในการศึกษาทาง
มานุษยวิทยาคือ “วั ฒนธรรม” ซึ่งยังมีความส�ำคัญในการศึกษาทางมานุษยวิ ทยา
จนกระทั่งทุกวันนี้
นักมานุษยวิทยาในช่วงก่อนทศวรรษของ 2490 ได้ มีการจ�ำแนกกลุ่มชน
ที่มีลักษณะหรื อประเภทวั ฒนธรรมที่ ต่างๆ กันออกเป็นตามประเภทวัฒนธรรม
อย่างเช่น กลุ่มชนเร่ร่อน (band) เผ่าพันธุ์ หรือชนเผ่า (tribe) หรือสังคมชาวนาชาวไร่
(peasant society)6 ซึ่งไม่ใช่เป็นมโนทัศน์ที่จ�ำแนกกลุ่มชนแต่ละกลุ่ม ที่มีวั ฒนธรรม
เฉพาะแต่เป็นมโนทัศน์ที่จ�ำแนกกลุ่มชนตามประเภทของวัฒนธรรมมากกว่า
กระแสความสนใจของนักมานุ ษยวิทยาที่เริ่ มใช้ค�ำว่า “กลุ ่มชาติพั นธุ์”
(ethnic group)จ� ำแนกกลุ่มชนต่างๆ หลังทศวรรษของ 2490 ในส่วนหนึ่งน่าจะมาจาก
การรณรงค์ของแอชลี มองตากู (Ashley Montagu1951,1972) ซึ่งเป็นนักมานุษยวิทยา
กายภาพที่ได้มีส่วนร่วมในการประชุมของสหประชาชาติ และออกแถลงการณ์
วิพากษ์ การใช้ค�ำว่า “ชนชาติ” (race) ในการจ�ำแนกกลุ่มชนต่างๆ ในขณะนั้น
ข้อเสนอของมองตากูก็ คือให้ใช้ค�ำว่า “ethnic group” แทน ซึ่งในความคิดของเขา
คือ “กลุ่มคนหรือกลุ ่มชน” ที่ถูกมองว่าแตกต่างจากกลุ่มอื่นๆ ในทางกายภาพ
และ/หรือทางวัฒนธรรม ในทศวรรษต่อๆ มาค�ำว่า “ethnic group” ได้เป็นมโนทัศน์
ที่ใช้กันแพร่หลายในมานุษยวิทยาและสาขาวิชาอื่นๆ ในสังคมศาสตร์
จากข้อสังเกตของ Zenner (1996) มโนทัศน์อื่นๆ ที่นักมานุษยวิทยาได้เคยใช้กัน
ยั งมีใช้อยู่ควบคู่กันไป แต่ใช้กันน้อยลงด้วยเหตุผลต่างๆ อย่างเช่น ค�ำว่ า “เผ่าพันธุ์”
(tribe) กลายเป็นว่ามีนัยยะของการไร้อารยธรรมและสะท้อนคติ แบบจักรวรรดินิยม
ตะวันตก เพราะค�ำว่า “tribe” มาจากค�ำว่า “tribu” ซึ่งหมายถึ งคนป่าเถื่อน
6 ดูรายละเอียดใน “การจ�ำแนกกลุ่มชาติพันธุ์ : ปัญหาและข้อเสนอแนะ” โดยฉวีวรรณ ประจวบเหมาะ
ใน รัฐและชาติพันธุ์ ส�ำนักงานส่งเสริมและสนับสนุนวิชาการ 10 จังหวัด (สสว 10) จังหวัดเชียงใหม่
(ไม่ระบุปีพิมพ์เผยแพร่) และใน ปริศนาวงศาคณาญาติ “ลัวะ” ฉวีวรรณ ประจวบเหมาะ และคณะ พ.ศ.2555
ศูนย์มานุษยวิทยาสิรินธร