งานวิจัยวัฒนธรรมภาคกลาง 103
ส่วนค�ำว่า “กลุ่มชาติพันธุ์ ” ที่ใช้กันในภาษาไทย ผู้ เขียนยังสืบค้ นไม่ได้
ชัดเจนว่านักวิชาการท่านใดได้ประดิษฐ์ขึ้น และตั้งแต่เมื่อใดกันแน่ เพราะค�ำนี้ไม่ได้
ปรากฎในพจนานุกรมศั พท์สังคมวิทยาอังกฤษ-ไทย ฉบับราชบั ณฑิตยสถาน 2524
ในประสบการณ์ส่วนตัวเมื่อเริ่ มมาเป็นอาจารย์สอนหนังสือที่แผนกอิสระสังคมวิทยา
และมานุษยวิทยา มหาวิทยาลั ยธรรมศาสตร์ในปี พ.ศ.2516 ได้มีการใช้ ศัพท์
“กลุ่มชาติพันธุ์ ” อยู่แล้ว แต่ยังเป็นค�ำที่มีความส�ำคัญน้อย อย่างเช่น วิชาบางวิชาที่ใน
ปัจจุบันอาจใช้ค�ำว่า “กลุ่มชาติพันธุ์ ” ได้ ใช้ศัพท์ อื่นแทน เช่น “วัฒนธรรมชนกลุ ่ มน้อย
ในประเทศไทย” ซึ่งในทศวรรษของ 2520 มี การปรับปรุงหลั กสูตรผู้เขียนได้
เสนอให้ปรับเป็น “วัฒนธรรมกลุ่ มชาติพันธุ์ในประเทศไทย” ท�ำให้นักศึกษาจาก
คณะรัฐศาสตร์และคณะอื่นๆ ไม่มาลงทะเบียน ส่วนหนึ่งอาจเป็นว่าในตอนนั้นค�ำว่า
“กลุ่มชาติพันธุ์” ไม่เป็นที่คุ้นเคย แม้มีใช้อยู่แล้ว และที่จริงความส�ำคัญของการใช้
มโนทัศน์ “กลุ่มชาติพันธุ์” นั้นเป็นพัฒนาการของกระแสการศึกษา “กลุ่ มชาติ พันธุ์ ”
ในเชิง “กระบวนการธ�ำรงอัตลักษณ์ ชาติ พั นธุ์” (ethnicity)5 ที่ท�ำให้ค�ำว่า
“กลุ่มชาติพันธุ์” (ethnic group) มีความส�ำคัญ และมีความหมายในเชิ งลึกมากขึ้น
ที่จริงได้มีการใช้มโนทัศน์ “ethnic group” ในสาขาสังคมวิทยามาอย่างน้อย
ตั้งแต่ พ.ศ.2465 (ค.ศ.1922) โดยแมกซ์ เวเบอร์ (Max Weber) ตามที่กีร์แบโนและเรกซ์
(Guiberneau and Rex 1977: 2) ได้อ้างถึง พอสรุ ปประเด็ นเป็นภาษาไทยได้ว่า
“กลุ่ มชาติพันธุ ์คือกลุ่มชนต่างๆ ที่มีความรู้สึกนึกคิดและความเชื่อร่วมกั นว่า
ได้สืบสายเลือดกันมาซึ่งแสดงออกด้วยลักษณะทางกายภาพและ/หรือลักษณะ
ทางสังคมประเพณี หรือการมีความทรงจ�ำร่วมกันเกี่ยวกับการอพยพหรือการเป็น
อาณานิคม”
ส�ำหรับในสาขามานุษยวิทยา การใช้ค�ำว่า “ethnic group” เพื่อแจกแจง
หรือจ�ำแนกกลุ่มชนที่มีลักษณะวัฒนธรรมร่วมกันนั้น เกิดขึ้นช้ากว่าในสังคมวิทยา
5 เป็นมโนทัศน์ที่ใช้กันในความหมายที่หลากหลายมาก เช่นส� ำหรับบางคน “ethnicity” คือ “ethnic group”
แต่บางคนหมายถึง “ethnic consciousness” ในที่ นี้พยายามใช้ในความหมายที่กว้างสุดคือครอบคลุม
ความหมายต่างๆ ไว้ด้วยกัน (ดูรายละเอียดในฉวีวรรณ ประจวบเหมาะ 2547)