102 สืบโยดสาวย่าน
ของชุมชนที่ เน้นปัจจัยส�ำคัญ คือ บทบาทของผู้น�ำตามธรรมชาติ งานดังกล่าวได้เสนอ
ภาพปรากฏการณ์เชิงพลวัตของสังคม โดยมีทั้งหยุดอยู่แค่เพียงเสนอปรากฏการณ์
ในแต่ละช่วง และน�ำเสนอการขับเคลื่อนของสังคมโดยผู้น�ำตามธรรมชาติมีบทบาท
อย่างส�ำคัญต่อการชี้น�ำและสร้างความร่ วมมื ออย่างดีภายในชุมชน ท�ำให้ชุมชน
สามารถฟันฝ่าวิกฤตของสังคมในขณะที่มีข้อจ�ำกัดและแรงกดดันรอบด้าน
งานวิจัยซึ่งเป็นการจัดกระบวนการเรียนรู้ของชุ มชนที่เกี่ยวกับทรัพยากร
ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม งานกลุ่มนี้ใช้กรอบการศึกษาโดยการวิเคราะห์กิจกรรม
ของชุมชนในแต่ละพื้นที่ เพื่อการแลกเปลี่ยนเรียนรู้กับผู้สนใจด้วยการบอกเล่า
สภาพการณ์ของกลุ่ม มากกว่าการหาลู่ทางขับเคลื่อนให้มีการจัดการทรัพยากรและ
สิ่ งแวดล้อมในระยะยาวได้ อย่างแท้จริง แม้จะมีเจตนาที่จะรักษาสภาพแวดล้ อมให้
คงอยู่แต่ก็ช่วยได้ไม่มากนัก
ในส่วนของบทความ เป็นงานที่ ใช้การศึกษาและถ่ายทอดจากประสบการณ์
ตรงทั้งสิ้น คือ น�ำข้อเท็จจริงมาวิเคราะห์ สังเคราะห์ สรุป และตีความ ได้ข้อสรุป
ว่า ความส�ำเร็จของการจัดการทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมเป็นงานที่ต้องอาศัยความ
ร่วมมือกันคิ ดร่วมมื อกันท�ำของทุกฝ่าย ชุมชนมีสิทธิ์ในการจัดการดูแลและสร้าง
ความเข้มแข็ ง บนพื้นฐานของการพึ่งตนเอง อี กทั้งต้องแก้ไขความขัดแย้งด้วยสันติ
วิธี นอกจากนี้ต้องน� ำภูมิปัญญาดั้งเดิมกั บการก�ำหนดกฎระเบียบมาใช้ปฏิบัติ
อี กทั้งจะต้องค�ำนึงถึงการที่รัฐต้องปรับโครงสร้างพื้นฐานรวมทั้งการกระจายอ�ำนาจ
ลงไปให้ชุมชนจัดการตนเอง และชุ มชนต้องร่วมมือสร้างกระบวนการเรียนรู้ร่วมกัน
โดยการร่วมมือจากทุกภาคส่วน นอกจากนี้ยังย�้ ำว่าหัวใจของการพัฒนาคือ การ
เรียนรู้ด้วยการเชื่อมโยง วัฒนธรรม สั งคม ธรรมเนียมประเพณีเข้าด้วยกัน อีกทั้ง
ต้ องค�ำนึงถึงความพออยู่พอกิน ด�ำรงตนอยู่อย่างอิสระ และเกื้อกูลกัน ส�ำหรับความ
หลากหลายทางวัฒนธรรมมิใช่อุปสรรคหากแกนน�ำชุมชนและการรวมกลุ่มกันได้น�ำ
เอาปัญญาความรู้ของชุมชนมาฟื้นฟูกันอย่างจริงจัง อย่ างไรก็ตามมีข้อเสนอแนะที่
ชุ มชนควรระวังคือการที่ชุมชนรับสิ่งใหม่ๆ เข้ามามากเกินไปแล้วละเลยวัฒนธรรม
ชุ มชน ท�ำให้ชุมชนขาดพลังในการรักษาทรัพยากรและสิ่งแวดล้อมให้คงอยู่