งานวิจัยวัฒนธรรมภาคอีสาน 209
: กรณีศึกษาวัดป่ าบ้านชาด จังหวัดกาฬสินธุ์ โดยสามารถจัดหมวดหมู่ของการวิจัย
เกี่ยวกับสิ่งแวดล้อมได้ 3 กลุ่มใหญ่คือ
1. ทรัพยากรธรรมชาติ ประกอบด้ วยทรัพยากรป่าไม้และทรัพยากรน�้ำ
กรณีการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับป่าไม้นั้น ส่วนใหญ่จะให้ความส�ำคัญเกี่ยวกับการจัดการ
ป่าชุมชน ซึ่งจะกล่าวถึงพัฒนาการของป่าชุมชนว่ามีพัฒนาการส�ำคัญ 2 ระยะ คือ
ยุคที่สังคมเป็นบ้ านป่า สภาพป่ าไม้มีความอุ ดมสมบูรณ์ถือได้ว่าป่าเป็นปัจจัยส�ำคัญ
ต่อวิถีชาวบ้านอย่างแท้จริง ชาวบ้านสามารถเข้าไปเก็บเกี่ยวผลประโยชน์จากป่าได้
อย่างเต็มที่ มีอิสระ ระบบความเชื่อเรื่องพระภูมิเจ้าที่ผีปู่ตาจะช่วยป้องกันป่าไม้ไม่
ให้ถูกท�ำลาย ด้วยเกรงว่าถ้าตัดไม้จากป่าจะถูกปู่ตาลงโทษต้องมีอันเป็นไป ป่าไม้
ในชุมชนจึงไม่ถูกท�ำลาย ในยุคต่อมาเรียกว่ายุคบุกเบิกป่า ซึ่งมีผลมาจากการใช้
แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ในการพยายามที่จะพัฒนาให้ประเทศมี
ความเจริญก้าวหน้า พัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนให้ดีขึ้น รัฐมีนโยบายส่งเสริม
ให้เกษตรกรปลูกพืชเศรษฐกิจในเชิงพาณิชย์ จากผลพวงดังกล่าวท�ำให้ประชาชน
หันมาแผ้วถางป่าเพียงเพื่อต้องการพื้นที่ในการเพาะปลูก จึงท�ำให้ป่าไม้ถูกท�ำลาย
ลงอย่างรวดเร็ว เมื่อป่าไม้ถูกท�ำลายอย่างรวดเร็วก็ ส่งผลกระทบต่อวิถีชีวิตและ
สิ่งแวดล้อมต่ างๆ อย่างมากมาย เช่น ฝนไม่ตกถูกต้องตามฤดูกาล อุณหภูมิโลกสูง
ขึ้น วิถีชีวิตของชุมชนเปลี่ยนแปลงไป ฯลฯ
ดังนั้นรัฐจึงได้เข้ามาจัดการป่าไม้โดยตรง มีการตรากฎหมายมาบังคับใช้ มี
เจ้าหน้าที่ มีหน่วยงานเข้ามารับผิดชอบมากขึ้น แต่ก็ไม่สามารถแก้ปัญหาป่าไม้ได้
ทั้งหมด ฉะนั้นชุมชนจึงต้องเข้าไปมีบทบาทในการจัดการป่าไม้ในลักษณะป่าชุมชน
ซึ่งเป็นการร่วมแรงร่วมใจกันของพระสงฆ์ คณะกรรมการหมู่บ้านและชาวบ้าน
ร่วมกันก� ำหนดระเบียบกฎเกณฑ์ในการใช้ ประโยชน์จากป่าและร่ วมกั นสร้ าง
จิตส�ำนึกให้ชุมชนเห็นความส�ำคัญของป่า โดยน�ำเอากระบวนทางสั งคมและ
วัฒนธรรมประเพณีมาเป็นเครื่องมือในการอนุรักษ์ป่า อย่างเช่นกิจกรรมการบวช
ต้นไม้ เป็นต้น