งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 239
5.2 พลังความเชื่อทางศาสนาและอัตลักษณ์ของท้องถิ่น
จากการส�ำรวจเอกสารสามารถรวบรวมงานวิจัยที่ เขียนเผยแพร่ในภาษา
ไทยเกี่ยวกับภูมิปัญญาด้านความเชื่อทางศาสนาได้ 21 รายการ งานศึกษากลุ่ม
หนึ่งเป็นความพยายามอธิบายพิธีกรรมหรือคติท้องถิ่นที่ส�ำคัญๆ อย่างหนึ่งอย่าง
ใด ซึ่งแสดงให้เห็ นถึงกระแสของการหั นกลับไปพึ่ งพาความเชื่อในท้องถิ่นและอ�ำนาจ
เหนือธรรมชาติกั นมากขึ้น ทั้ งๆ ที่สังคมภาคเหนือก�ำลังเปลี่ยนเข้าสู่ยุคสมั ยใหม่
ก็ตาม ส่วนหนึ่งมาจากการที่ชีวิตของชาวบ้านไร้ ความมั่นคงมากขึ้น เมื่อต้องเข้ามา
เกี่ยวข้องกั บชีวิ ตทางเศรษฐกิจ ในลักษณะที่ ต้องพึ่งพาสังคมภายนอกท้องถิ่น จน
ท�ำให้ชุมชนท้องถิ่นรู้ สึกไร้อ�ำนาจต่อรองในทางโลก จึงหวนกลับมาพึ่งพลั งด้าน
ความคิดและความเชื่อ ในแง่ที่เป็นพลังอ�ำนาจทางด้านจิตใจชดเชยแทนอ�ำนาจ
ทางเศรษฐกิจที่ลดลง ขณะที่มีการสร้างกระแสท้องถิ่นนิยมเพิ่มขึ้นด้วย ส่วนหนึ่ง
ก็เพื่อสืบทอดอัตลักษณ์ ทางวัฒนธรรมและเสริมสร้างศักยภาพของท้องถิ่นเอง
ในการปรับตัวกับการเปลี่ยนแปลงที่ก�ำลังเกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว
ตัวอย่างส�ำคัญๆ ของงานในกลุ่มนี้ เช่น งานวิจัยของอานันท์ กาญจนพันธุ์
(2536) ซึ่งศึกษาพิธีกรรมเกี่ยวข้ องกับผี บรรพบุรุษ ที่เรียกว่ า การฟ้อนผีปู่ย่า
กลุ่มหนึ่งคือ ผีมด และผีเม็งและพบว่าลูกหลานและเครือญาติในปัจจุบั นได้รื้อฟื้น
การจัดพิ ธีกรรมขึ้นมาใหม่ หลังจากที่เคยเลิกรากันไประยะหนึ่งแล้ว ส่ วนใหญ่
จะมีนัยในท� ำนองของการเสริมก�ำลังใจเมื่อต้ องเผชิญกับปัญหาความเสี่ยงที่เพิ่ม
มากขึ้นในสังคมสมัยใหม่ เพราะพิธีกรรมเช่นนี้มักจะจัดขึ้นเพื่อแก้ บน หลังจากที่
ขอให้ผีปู่ย่าช่วยแก้ปัญหาให้ได้ส�ำเร็จ ซึ่งแตกต่างจากในอดีตที่เคยจัดเป็นประจ�ำ
ทุกปีหรื อทุกสองหรือสามปี
อีกตัวอย่างหนึ่งคือ งานวิจัยของ สุกัญญา จันทะสูน (2538) ซึ่งศึกษาพิธี
เสนเรือนของชาวลาวโซ่ง ในจังหวัดพิษณุโลก ที่ชาวบ้านพยายามสานต่อพิธีกรรม
มาอย่างต่ อเนื่องในฐานะที่เป็นกระบวนการถ่ ายทอดภูมิปัญญาของชาวบ้าน
และการธ�ำรงอัตลักษณ์ ทางชาติพันธุ์ของตน ท่ามกลางการเสริมสร้ างกระแส