งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 157
และในมิติของแนวความคิ ดเรื่องพื้นที่ทางวัฒนธรรม (Cultural Space) มากขึ้ น เพิ่มเติม
จากการมองวัฒนธรรมเฉพาะในเชิงคุณค่า โดยเฉพาะคุณค่าในพุ ทธศาสนาและ
ภูมิปัญญาท้องถิ่น ในระยะต่อๆ มาบางครั้งก็ยังมองในภาพรวมว่าเป็นทุนทาง
วัฒนธรรมด้วย ส่วนความคิดเรื่องสิทธิทางวัฒนธรรมและสิทธิชุมชนนั้นต่อมาอาจจะ
มองกันได้ว่ายังซ้อนทับอยู่ทั้งในวาทกรรมและพื้ นที่ทางวัฒนธรรมด้วยก็ตาม
หากมองย้อนกลับไปผู้เขียนเคยพยายามเสนอให้หันมามองการพัฒนาในมิติ
ทางวัฒนธรรม จากแนวความคิดเรื่ องพื้นที่ทางวั ฒนธรรมตั้งแต่ปี พ.ศ. 2536 มาแล้ว
ในฐานะที่เป็ นมิติที่สร้างสรรค์ของวั ฒนธรรม เพื่อชักชวนให้คิดและก้าวข้ามออกมา
จากกับดั กของการมองวัฒนธรรมแบบคู่ตรงข้าม ซึ่งแพร่หลายอยู่ตั้งแต่ในอดีต
จนถึงปัจจุบัน ดังจะพบอยู่เสมอๆ ว่า ด้านหนึ่งก็มักจะมองวัฒนธรรมเฉพาะ
ภายในเป็นเชิงอุดมคติ เพื่ออนุรักษ์ คุณค่าและภูมิปัญญาที่ดีงามต่ างๆ ขณะที่
ในอีกด้านหนึ่งก็มองวัฒนธรรมในแง่ของการครอบง�ำ ที่มาจากอิทธิพลภายนอก
โดยเฉพาะวัฒนธรรมแบบทุนนิยม ทั้ งสองด้านนั้นล้วนแล้วแต่ เป็นการมอง
วัฒนธรรมแบบแก่นสารนิยม (Essentialism) ที่ตายตัว ซึ่งกลายเป็นกับดักปิดกั้น
ไม่ให้มองเห็นวัฒนธรรมในเชิ งการเคลื่อนไหวเปลี่ยนแปลง จนท�ำให้วัฒนธรรม
ไม่สามารถเป็นพลังเสริมศักยภาพของการพัฒนาได้ ทั้งๆ ที่จริงแล้ว กลุ่มชนต่างๆ
สามารถเรียนรู้ สร้ างสรรค์ ปรับตัว และผลิ ตวัฒนธรรมใหม่ ได้อยู่ตลอดเวลา
ในกระบวนการสร้างความคิดร่วมกัน ไม่ว่าจะเป็นอุดมการณ์ คุณค่า ภูมิปัญญา
และความรู้สึกเป็นเจ้าของร่วมกัน (อานันท์ 2536 และ 2538) ซึ่งในปัจจุบันมักเรียก
รวมๆ กันว่าเป็นอัตลักษณ์ร่วม
ปัญหาของการมองวัฒนธรรมแบบแก่นสารนิยมที่ ตายตัวนั้นมีพื้ นฐาน
มาจากอดีต ที่เรามักจะเข้าใจกันว่า วั ฒนธรรมแต่ละวัฒนธรรมแยกออกเป็นอิสระ
จากกันและกัน โดยวั ฒนธรรมหนึ่งจะผูกติ ดอยู่กับดินแดนในอาณาบริเวณหนึ่ง
เช่น ภายในพรมแดนของประเทศหนึ่ง ภาพของพื้นที่ทางวัฒนธรรมจึงมีลักษณะ
กลมกลืนอย่างเป็นอันหนึ่งอันเดียวกั น และไร้ปัญหาความขัดแย้งกันภายใน
ซึ่งหมายความว่า เราจะเน้นความสอดคล้องอย่างกลมกลืนกันภายในของทั้งพื้นที่