36 กำ�กึ๊ดกำ�ปาก
และท�ำให้กระแส “วัฒนธรรมศึกษา” (cultural studies) แพร่หลายอยู่ในปัจจุบัน
ในกรอบคิดนี้วัฒนธรรมถูกนิยามใหม่ให้หลุดจากกรอบคิดแนวสารัตถะนิ ยม และหัน
มาเน้นความเกี่ยวข้องกับความสัมพันธ์เชิงอ�ำนาจที่ซับซ้อนในระบบโลกด้วย
การส�ำรวจสถานภาพองค์ความรู้ในการวิจัยวัฒนธรรมในประเทศไทยจึงเป็น
สิ่ งจ�ำเป็ นยิ่ง แต่มิได้จ�ำเป็น เพราะว่าเราต้ องตามลอกเลียนแบบตะวันตกในการ
ศึกษา ทว่าจ�ำเป็นเพราะเราต้องส�ำรวจเพื่อประเมินดูว่าเราก�ำลังอยู่ที่ ไหน และควร
จะไปทางไหน แนววิจัยแบบใดจึงจะเอื้อให้เราเข้าใจสถานการณ์ทางวัฒนธรรมใน
สังคมของเรา ท�ำให้เรารู้เท่าทันและส�ำเหนียกถึงโครงครอบทางวัฒนธรรมของเรา
เอง ให้รู้ว่าอีกด้านหนึ่งของวัฒนธรรม อันมุ ่งเน้ นความกลมเกลียวเป็นด้ านที่เคย
ถูกใช้เพื่อเป็นเครื่ องมือของความรุนแรงได้อย่างไร และเราควรวางท่ าทีอย่างไร
ในเวทีโลก เมื่อวัฒนธรรมก�ำลังกลายเป็นสินค้าและเป็นประเด็นยุทธศาสตร์ในเวที
การต่อรองระหว่างประเทศหลายๆ เวที และหากว่าวั ฒนธรรมเป็นส่วนส�ำคัญของ
อัตลักษณ์แห่งชาติแล้ว เรายิ่งจ�ำต้องเข้าใจว่าอัตลักษณ์ของตัวเราและชาติเราถูก
ประกอบสร้างขึ้นมาอย่างไรด้วย
ศิลปะจั ดเป็นองค์ประกอบส�ำคัญหนึ่งของวัฒนธรรม การทบทวนสถานภาพ
องค์ความรู้ในครั้งนี้จึงมุ่งศึกษาศิลปะในแง่ที่เป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรม มากกว่า
ที่จะเน้นทบทวนงานวิจัยประเภทที่มุ่ งศึกษาศิลปะในกรอบของแง่มุมทางศิ ลปะ
แขนงนั้นๆ เพียงถ่ายเดียว เนื่องจากจุดประสงค์ประการหนึ่งของการศึกษานี้ต้องการ
เข้าใจการนิยามความหมายของวัฒนธรรมที่ซ่อนแฝงอยู่เบื้องหลั งการวิจัยต่างๆ
ดังนั้นกลุ่มงานที่เลือกมาศึกษาจึงสะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างศิลปะกับสังคมใน
แง่มุมใดแง่มุมหนึ่ งด้วย
ในการส� ำรวจสถานภาพองค์ ความรู้ครั้งนี้ ผู้วิ จัยเลือกส�ำรวจงานวิ จัย
ย้อนหลังกลับไปในช่ วงระหว่างปี 2541–2556 เป็นหลัก โดยส�ำรวจจากงาน
วิจัย วิทยานิพนธ์ บทความ หนังสือจากมหาวิทยาลัยต่างๆ และจากงานวิจัยที่
สนับสนุ นโดยองค์กรและแหล่งทุนทั้งภาครัฐและเอกชน รวมทั้งงานที่น�ำเสนอใน
เวทีการประชุมในระดับประเทศและนานาชาติ ตลอดจนงานวิชาการที่เผยแพร่ใน