10 กำ�กึ๊ดกำ�ปาก
ในช่วงทศวรรษที่ 2480 นั้นอาจกล่าวได้ว่าการศึกษาวิจัยทางวัฒนธรรมใน
หมู่ชาวไทยส่วนใหญ่น่าจะยังมีลักษณะไม่เป็ นทางการมากนัก คงจ�ำกัดอยู่ในแวดวง
ของผู้สนใจในท้องถิ่นจ�ำนวนหนึ่ง ที่พยายามเก็ บรวบรวมข้ อมูล และบันทึกเขียนขึ้น
ไว้อ่านกันเป็นส่วนตัว ภายหลังก็ได้มีการน�ำมาพิมพ์เป็นหนังสือแจกในงานศพอยู่
บ้าง ตัวอย่างหนังสือส�ำคัญเล่มหนึ่ งในช่วงนี้คือ หนังสือเรื่อง ผีของชาวลานนา
ไทยโบราณ (แก้วมงคล ชัยสุริยันต์ 2486) ซึ่งได้ บันทึกการท�ำพิธีไหว้ผีอารักษ์เมืองที่
จั งหวัดเชียงรายครั้งสุดท้ายเอาไว้ อย่างละเอี ยด จากที่ได้พบเห็นมาด้วยตัวเอง และ
ยั งได้กล่าวถึงความเชื่อเรื่องผีต่างๆ เพิ่มเติมไว้อย่างน่าสนใจ
ผู้สนใจศึกษาในท้องถิ่นและท�ำงานอยู่นอกวงวิชาการทางการ หรือนอก
สถาบันการศึกษามีบทบาทอย่างส�ำคัญในการศึกษาวัฒนธรรมในช่วงทศวรรษ
ที่ 2490 ในฐานะผู้บุกเบิกการศึกษาวิจัยทางวัฒนธรรมเพราะสามารถพิมพ์ผลงาน
จากการศึกษาวัฒนธรรมท้ องถิ่น และวัฒนธรรมไทนอกประเทศไทยเป็นหนั งสือ
ไว้หลายเล่ม คนที่โดดเด่นและมีผลงานมากที่สุดคนหนึ่งก็คือ บุญช่วย ศรีสวัสดิ์
ซึ่ งพิมพ์หนังสือเรื่อง 30 ชาติในเชียงราย (บุญช่วย ศรีสวัสดิ์ 2493) และน่าจะเป็น
คนไทยคนแรกๆ ที่สนใจศึกษากลุ ่มชาติพันธุ์บนที่สูงอย่างจริงจัง หลังจากการศึกษา
ครั้งแรกของหม่อมเจ้าสนิท รังสิตแล้ว นอกจากนั้นก็ยังมีเรื่อง ไทยสิบสองปันนา
(บุญช่วย ศรีสวัสดิ์ 2498) และ คนไทยในพม่า (บุญช่วย ศรีสวัสดิ์ 2503) เป็นต้น
ในช่วงทศวรรษที่ 2500 นักศึกษาวัฒนธรรมในท้องถิ่นที่อยู่นอกสถาบันได้
เริ่มหันมาสนใจศึกษากลุ่มชาติพันธุ์ขนาดเล็ก ดังจะเห็นได้จากการศึกษากลุ่มชาติ
พันธุ์มลาบรี (ตองเหลือง) ของ ไกรศรี นิมมานเหมิ ทร์ (Kraisri and Hartland-Swann
1962) และต่ อมาก็ยังได้ศึกษาความเชื่อเกี่ยวกับผีอารักษ์ คือผีปู่ แสะและย่าแสะ ซึ่ง
เชื่อกันว่าเป็นผีของชาวลัวะ (Kraisri 1967) หลังจากนั้นมาก็มีนักศึกษาวัฒนธรรม
นอกสถาบันเพิ่มขึ้นตามมาอีกหลายคน อาทิเช่ น สงวน โชติสุขรัตน์ ซึ่งเขียนหนังสือ
เรื่อง ประเพณีไทยภาคเหนือ (สงวน โชติสุขรัตน์ 2510) ด้วยการรวบรวมและ
บันทึกเรื่ องราวของประเพณีต่างๆ ไว้จ�ำนวนมาก