งานวิจัยวัฒนธรรมภาคเหนือ 29
ในฐานะที่เป็นชี วิตทางวัฒนธรรมของชุ มชน เพราะมี พลวัตที่แสดงออกผ่าน
กระบวนการเรียนรู้เพื่อปรับตัว ในการแสวงหาทางออกหรือทางเลือกส� ำหรับวิถีชีวิต
ที่ประสบกับความยากล�ำบากจากความเปลี่ยนแปลงที่ถาโถมเข้าสู่ชุมชน ตลอดจน
ช่วยลดทอน ถ่วงดุล หรือโต้ตอบกับอ�ำนาจที่ครอบง�ำจากภายนอกอย่างชาญฉลาด
ในการเสริมสร้างการพั ฒนาอย่างยั่งยืน
ทั้งนี้ทั้งนั้นงานศึกษาด้านภูมิ ปัญญาต่ างสะท้อนให้ เห็นด้วยว่า พลัง
ภูมิปัญญานั้นอยู่ ที่มีความยื ดหยุ่ นสูง เมื่อตกอยู่ ภายใต้เงื่อนไขที่จ�ำเป็นหรือจ�ำยอม
ท้องถิ่นสามารถปรับปรุงหรือเปลี่ยนแปลงระบบภูมิปัญญาของตนให้ตอบสนองต่อ
เงื่อนไขเหล่านั้นได้ และเมื่อใดก็ตามที่วิถีชีวิตที่เปลี่ยนแปลงใหม่เกิดปัญหาขึ้น พวก
เขาก็พร้อมที่จะหันกลับไปฟื้นฟูระบบภูมิ ปัญญาตามประเพณีได้อีกเช่นกัน โดยหัน
กลับมาในรูปลักษณ์ที่เหมือนเดิมหรือต่างจากเดิมไปบ้าง ขณะที่ยังสามารถรักษา
อุดมการณ์และคุณค่าของความเป็นชุมชนเอาไว้ได้
บทความส�ำรวจองค์ความรู้และสถานภาพงานวิจัยวัฒนธรรมในประเด็น
ศึกษาทั้ง 4 ประเด็น ที่รวมกันอยู่ในหนังสือเล่มนี้ได้แสดงให้เห็นถึง ความแตกต่าง
หลากหลายในความเข้าใจวัฒนธรรมว่ามีทั้งความซับซ้อนของพลั งในการวิเคราะห์
และข้อจ�ำกัดไปพร้อมๆ กัน เพราะวัฒนธรรมเกี่ยวข้องกับความสัมพันธ์ที่ซ้อนทับ
กันอยู่หลายระดับ ขณะที่ยังแอบแฝงและซ้อนทับอยู่กับการครอบง�ำทางความคิด
อีกด้วย โดยเฉพาะในโลกของวัฒนธรรมที่ก�ำลังถูกเปลี่ยนให้เป็นสินค้ามากขึ้น การ
ศึกษาวิจัยวัฒนธรรมด้วยมุมมองเชิงเดี่ยวจึงอาจมีข้ อจ�ำกัดอยู่มาก และสามารถ
เข้าใจวัฒนธรรมได้ เพียงบางส่วนเท่านั้น การสังเคราะห์องค์ความรู้ จากการวิจัย
วัฒนธรรมครั้งนี้ได้ยืนยันอย่างมุ่งมั่นอีกครั้งหนึ่ งว่า การศึกษาวิจัยวัฒนธรรมจ�ำเป็น
ต้องเริ่มจากการให้ความส�ำคัญกับมุมมองเชิงซ้อน ดังที่ผู้เขียนได้เคยน�ำเสนอไว้ใน
หนังสือของผู้เขียนเองก่อนหน้านี้ แล้ว (ดู อานันท์ 2537)
นอกจากนั้นการวิจัยวัฒนธรรมที่ทบทวนมายังแสดงถึง ความแตกต่างและ
ขัดแย้งกันอย่างมากมาย เพราะการศึกษาทั้งหลายนั้นมักจะตั้งอยู่บนพื้นฐานของ
ความรู้ในแนวความคิด ทฤษฎี และวิธีวิทยาที่ต่างกัน แต่ก็ได้ช่วยเผยให้เห็นทั้งการ