Page 220 - 089 รุกข มรดกของแผ่นดิน

216

ต้นขี้เหล็ก

ชื่อสามัญ Cassod tree, Thai copper pod
ชื่อวิทยาศาสตร์ Senna siamea (Lam.) H. S. Irwin & Barneby
ชื่อวงศ์ FABACEAE (LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE)
ชื่อเรียกอื่น ขี้เหล็กใหญ่ (ภำคกลำง), ขี้เหล็กแก่น (รำชบุรี), ขี้เหล็กหลวง (ภำคเหนือ),
ขี้เหล็กบ้ำน (ล�ำปำง สุรำษฎร์ธำนี), ผักจี้ลี้ (เงี้ยว-แม่ฮ่องสอน),
แมะขี้แหละพะโด (กะเหรี่ยง-แม่ฮ่องสอน), ยะหำ (มลำยู-ปัตตำนี), ขี้เหล็ก (ทั่วไป)

ลักษณะทางพฤกษศาสตร์

ต้นขี้เหล็กเป็นไม้ขนำดกลำง ล�ำต้นแตกกิ่งจ�ำนวนมำก เป็นทรงพุ่มใหญ่ ใบขี้เหล็กเป็นใบประกอบแบบขนนก
ชนิดใบคู่ (ใบสุดท้ำยเป็นคู่) และขอบใบเรียบ ใบอ่อนหรือยอดอ่อนมีสีแดงเรื่อ ใบแก่มีสีเขียวสด ไม่มีขน ดอกขี้เหล็กแทงออก
เป็นช่อขนำดใหญ่ โดยจะแทงออกเฉพำะบริเวณปลำยกิ่งเท่ำนั้น ดอกจะเริ่มบำนจำกโคนช่อ เรื่อย ๆ จนถึงปลำยช่อ
ผลขี้เหล็กเรียกว่ำ ฝัก มีลักษณะแบนยำว ฝักอ่อนมีสีเขียว ฝักแก่มีสีน�้ำตำลอมด�ำ ภำยในฝักมีเมล็ดเรียงตำมควำมยำวของฝัก
เมล็ดมีรูปร่ำงรีแบน สีน�้ำตำลอมด�ำ สรรพคุณของต้นขี้เหล็ก ใบ ยอดอ่อน และดอกอ่อนใช้เป็นยำถ่ำยพยำธิ ใบน�ำมำต้มน�้ำ
ส�ำหรับอำบ ช่วยรักษำโรคผิวหนัง ก�ำจัดเชื้อรำ น�ำรำก และเปลือกมำต้มดื่ม ช่วยอำกำรท้องเสีย แก้ปวดเมื่อย แก้อำกำร
เหน็บชำตำมร่ำงกำยบ�ำรุงไต ฝัก และเมล็ดช่วยลดอำกำรไอ และขับเสมหะ

Ton Khee Lek

Common name Cassod tree, Thai copper pod
Scientific name Senna siamea (Lam.) H. S. Irwin & Barneby
Family name FABACEAE (LEGUMINOSAE-CAESALPINIOIDEAE)
Other names Khee Lek Yai (Central Thailand), Khee Lek Kaen (Ratchaburi), Khee Lek Luang
(Northern Thailand), Khee Lek Ban (Lampang, Surat Thani), Phak Jee-Lee
(Ngiew-Mae Hong Son), Mae Khee Lae Pado (Karen-Mae Hong Son), Yala (Malay-Pattani), Khee Lek (Common)

Botanical characteristics

Khee Lek is a medium sized tree. The trunk has many branches. It grows in a large bushy top. The tree has pinnately compound leaves
(the last leaves are in pairs) with entire leaf margin. The young leaf or young shoot are reddish. Older leaf is bright green without hair. The flowers
grow in large inflorescences at the ends of the branches only. The flowers bloom from the base to the end of the inflorescence. The fruit, called a
pod, is flat and long. The young pod is green. The mature pod is dark brown. The seeds inside the pod are arranged along the length of the pod. The
seed is oval dark brown. The leaf, the shoot and the young flower are used as a vermifuge. The water from boiled leaf can be used for bathing to
treat skin diseases and get rid of fungus. The water from boiled root and bark can be drunk to relieve diarrhea, fatigue, and beriberi and to nourish
kidneys. The pod and the seed can reduce cough and phlegm.

216