ทำเนียบ คณะนักแสดงพื้นบ้าน

ทําเนียบคณะนักแสดงพื้นบาน

Directory of folk ensemble

๘๑

ประเภทหมอลํา

หมอลําแบงเปน ๒ ประเภท คือ

๑. หมอลําที่แสดงเพื่อความบันเทิง

ไดแก หมอลําพื้น หมอลํากลอน หมอลําเรื่อง หมอลําเพลิน ซึ่งแตละอยาง

ก็จะมีลักษณะแตกตางกัน

หมอลําพื้น

เปนการลําแบบเลาเรื่องหรือนิทาน หรือ คําสอนเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา มีลักษณะแสดงเปนการลําเดี่ยว

หรือลําคนเดียว สวนใหญเปนหมอลําผูชายโดยมีแคน เปนเครื่องดนตรีประกอบ เรื่องที่นํามาเลาตองเปนเรื่อง

ที่มาจากวรรณกรรม เชน เรื่องการะเกด สินไช นิทานชาดก ฯลฯ ในการลําผูลําใชผาขาวมาเปนอุปกรณประกอบในการ

แสดง ทาทาง เปนพระเอก นางเอก หรือเปนนักรบตามเนื้อเรื่อง หมอลําพื้นมีบทบาทสรางความบันเทิงใหแกคนในชุมชน

และกลอมเกลาสังคม บันทึกคําสอน ปรัชญาของชุมชนอีสานที่สืบทอดตอๆ กันมา ในปจจุบันหมอลําพื้น กําลังจะสูญหาย

ไปจากแผนดินอีสาน เนื่องจากขาดผูสืบทอด อีกประการหนึ่งผูที่จะเปนหมอลําพื้นไดดีจะตองใชระยะเวลาในการปลูกฝง

และบมเพาะ เพื่อใหสามารถจดจํา เนื้อเรื่องตางๆ ไดเปนอยางดี รวมทั้งตองสามารถตีบทตัวละครตางๆ ไดดวย การลํา

จึงจะมีรสชาติชวนติดตาม

หมอลํากลอน

เปนการลําที่ใชบทกลอนโตตอบกัน ระหวางหมอลําชายและหมอลําหญิงในเรื่องตางๆ บทกลอน

ที่หมอลําใชลํา เรียกวา “กลอนลํา” ซึ่งมีลักษณะเปนรอยกรองที่มีเนื้อหาสาระหลายประเภท เชน วิถีชีวิต นิทานพื้นบาน

ธรรมชาติ วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนา คําสอนโบราณ ของชาวอีสาน คติธรรม ขอคิดเตือนใจโตตอบกัน และกลอน

ที่เกี่ยวกับวิชาการตางๆ การแสดงหมอลํากลอนประกอบดวยหมอลําชายและหมอลําหญิง ฝายละ ๑ คน โดยแตละ

ฝายมีหมอแคนของตน เนื้อหาสาระอยูที่บทกลอนที่ใช ปฏิภาณไหวพริบโตตอบกัน ผูที่จะเปนหมอลํากลอนที่ดีไดนั้น

จะตองเปนผูมีความรอบรูหลายดานและหลากหลาย ทั้งดานประวัติศาสตร ภูมิศาสตร การทํามาหาเลี้ยงชีพ ขนบธรรมเนียม

ประเพณี บาปบุญคุณโทษ คานิยมสังคม ขอธรรมะไปจนถึงนิทาน ชาดก และขาวสารการบานการเมือง อีกทั้งตองมีปฏิภาณ

ไหวพริบในการโตตอบและการแกปญหาเฉพาะหนาบนเวทีไดอยางทันทวงที นอกจากนี้ยังมีความสวยงามออนชอยของ

ทารําประกอบการลําที่หมอลําฝายชายและฝายหญิงไดสรางสรรคขึ้น เครื่องดนตรีที่ใชประกอบการแสดงหมอลํากลอน

คือ แคน หมอแคนจะเปาแคนประกอบการลํากลอนซึ่งเปนเครื่องดนตรีเพียงขึ้นเดียวที่ใชประกอบการแสดงหมอลํากลอน

ของชาวอีสาน การเลือกใชแคนประกอบการแสดงนั้น จะขึ้นอยูกับหมอลํา เชน หมอแคนของหมอลําฝายชาย

ใชแคนเจ็ดหรือแคนแปด สวนหมอแคนของหมอลําฝายหญิง ใชแคนที่มีเสียงใหญคือ แคนเกา

นอกจากหมอลํากลอนจะเปนศิลปะที่ใหความบันเทิง สนุกสนานเพลิดเพลิน สอดแทรกความรู ความคิด คติธรรม

ความเชื่อ ตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณีตางๆ ที่ทําใหคนฟงเกิดความเฉลียวฉลาด และมีสวนชวยสงเสริม จริยธรรม

คุณธรรม รักษาบรรทัดฐานของสังคม ชวยอนุรักษ วรรณกรรมและศิลปะพื้นบานแลว ยังเปนสื่อในการถายทอดความคิดเห็น

ของประชาชน เปนภูมิปญญาของชุมชนในสมัยที่การศึกษายังไมเจริญเชนทุกวันนี้ ถือเปนการศึกษานอกระบบที่เนน

ความประพฤติ สอนใหคนเปนคนดี และในสมัยหนึ่งหมอลํายังชวยเผยแพรความรูดานลัทธิการเมือง ชี้แนะให

ประชาชน เขาใจในการปกครองระบอบประชาธิปไตย และใหความรูตางๆ เซน การวางแผน ครอบครัว การคุมกําเนิด

การกินที่ถูก สุขลักษณะ เปนตน

หมอลําเพลิน

หมอลําเพลิน หรือหมอลําหมู เปนการลําที่มีผูแสดงครบหรือเกือบครบตามจํานวนตัวละคร

ในเรื่องที่ดําเนินการแสดง มีอุปกรณประกอบทั้งฉาก เสื้อผาสมจริงสมจัง และยังมีเครื่องดนตรีประกอบ

คือ พิณ (ซุงหรือซึง) แคน กลอง