Page 94 - dcp7

83
ลำ �ผญา
เรียบเรี ยงโดย กรมส่งเสริมวัฒนธรรม
ผญา คือ คำ�คม สุ ภาษิต หรือคำ �พูดที่เป็นปริศนา เป็นคำ�พูดที่คล้องจองกันมีจังหวะหนักเบา ผญาจึ งเป็นการ
พูดที่ต้องใช้ ไหวพริบ สติปัญญาพูดสั้ นแต่กินใจความมาก
ลำ�ผญา เป็นการร้องเพลงพื้นบ้านของชาวอีสานประเภทหนึ่ง เป็นการร้องลำ�เกี้ ยวกันระหว่างชายหญิง โดยมี
การจ่ายผญา เว้าผญา พูดผญา และการแก้ผญา ผู้ถามส่วนใหญ่เป็ นหมอลำ�ฝ่ายชาย ฝ่ายหญิ งเป็นฝ่ายตอบ มีเครื่อง
ดนตรีประกอบการลำ � คือ แคน พิ ณ กลอง โหวดและฉิ่ง
ในสมัยก่อนการลำ �ผญาเป็นเพียงการจ่ายผญาเกี้ยวของหนุ่มสาวในโอกาสงานบุญ งานประเพณี ตามหมู่บ้าน
เช่น งานแต่งงาน งานศพ ประเพณีลงข่วง (ประเพณีจีบสาวที่ลานบ้านในตอนกลางคืน) ลงแขก (ทำ �งานร่วมกัน)
ต่อมาการลำ�ผญาได้พัฒนารูปแบบเป็ นการแสดงที่มีขั้นตอนซับซ้อนขึ้น และใช้แสดงในหลายโอกาสทำ�ให้ผู้ฟั งลำ�ผญา
ได้ทั้งความรู้ ความคิด สติปัญญา และความสนุ กเพลิดเพลิน ยิ่งไปกว่านั้น ยังทำ�ให้เกิดความรักด้วยจึงทำ�ให้หนุ ่มสาวใน
สมัยก่อน นิยมพู ดผญากันมาก เพราะการพูดโต้ตอบเชิงปัญญา ทำ�ให้แต่ละฝ่ ายเฟ้นหาคำ�ตอบเพื่อเอาชนะกั น
จึงก่อให้เกิดความซาบซึ้ง และสามารถผูกมัดจิตใจของหนุ่มสาวได้
การลำ�และจ่ายผญา ในสมัยโบราณนิยมนั่งกับพื้นหมอลำ�หรือหมอผญาและหมอแคน นั่งล้อมเป็นวง ส่ วนผู้ฟัง
อื่นๆ ก็นั่งเป็นวงล้อมรอบ บางครั้งก็ลุกขึ้นฟ้อนแต่ผู้จ่ายผญาจะไม่มีการฟ้ อน ในบางครั้งทำ�งานไปด้วยแก้ผญาไปด้วย
บางครั้งก็มี หมอสอยคอยสอดแทรก (“สอย” คือสำ�นวนที่ชาวอีสานนิยมพูดเสริมหรือสอดแทรกขั ดจังหวะหมอลำ�
เป็นบทร้อยกรองปากเปล่าว่ าสั้นๆ ส่วนมากมีถ้อยคำ �ออกไปในทางหยาบโลน เป็นการหยอกล้อทั้ งหมอลำ�และผู้ฟัง
เพื่อให้เกิ ดความสนุกสนาน ผู้สอยเก่งๆ เรียกว่า “หมอสอย”) ทำ�ให้ผู้ฟั งได้รั บความสนุกสนาน ต่ อมามีการพัฒนา
จากการนั่งเปลี่ยนเป็นยืนลำ�ทำ�ให้มีการฟ้อนประกอบไปด้วย จากดนตรีประกอบที่มีเพี ยงแคน เป็นเครื่องทำ�ทำ�นอง
ก็ได้นำ�เอากลอง ฉิ่ง ฉาบ และดนตรีอื่นๆ เข้ามาประกอบ จากผู้ แสดงเพียง ๒ คนก็ค่อยๆ เพิ่มเป็น ๓-๕ คน จนมา
รวมกันเป็นคณะ เรียกว่า คณะหมอลำ�ผญา
ตัวอย่ างหมอผญาที่ มี ความสามารถโดดเด่น เช่น แม่ ดา ซามงค์ แม่สำ�อางค์ อุ ณวงศ์ แม่เป๋ อ พลเพ็ง
แม่บุญเหลื่ อม พลเพ็ง แห่งบ้านดอนตาล อำ�เภอดอนตาล จังหวัดมุกดาหาร
ลำ�ผญา ได้รับการขึ้ นทะเบียนเป็นมรดกภูมิ ปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช ๒๕๕๒
ที่มา : กรมส่งเสริมวัฒนธรรม