Page 39 - dcp7

28
แคน
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์ ปิยพันธ์ แสนทวีสุข
แคน เป็นเครื่องดนตรีพื้นเมืองภาคอีสานที่เก่าแก่ มี มาแต่โบราณ เป็นเครื่องดนตรีที่ใช้ปากเป่าให้เป็นเพลง
แบ่งเป็นสองอย่าง คือ แคนเจ็ด และแคนแปด แคนเจ็ดนั้นมี ลูกเจ็ดคู่ ส่วนแคนแปดนั้นมีลูกแปดคู่
แคนทำ�ด้วยไม้อ้อ หรือไม้เฮี๊ ยะน้อย แต่ปัจจุบันไม้อ้อหาได้ยากจึงทำ�แคนด้วยไม้เฮี๊ยะน้อย และต้องหาให้ได้ลด
ขนาดเท่านิ้วมือจึงใช้ได้ นอกจากไม้เฮี๊ยะน้ อยซึ่งทำ�เป็ นลูกแคนยาวลดหลั่นกันตามลำ�ดับ ๗ คู่ หรือ ๘ คู่ ประกอบ
เข้ากันกับเต้า ติดสู ตร (ขี้สูตร) ข้างบนและข้างล่างเต้า เพื่ อไม่ให้ลมเป่าเข้าสูบออกรั่ว แล้วยังมี ลิ้นแคน รูแพว และรู
นับเสียงเป็นสิ่งสำ�คั ญด้วย ข้างในของแต่ละลำ�ไม้ลูกแคนประกอบด้ วยลิ้นแคนหนึ่งอันที่มีหนึ่งเสียง และจะต้องเจาะ
รูแพวให้ถูกตามเสี ยงเสมอ
ลิ้นแคนทำ�จากโลหะ เช่น ทองเหลือง ทองแดง หรือโลหะผสม คือ ทองแดงผสมเงิ นซึ่งจะมีช่างโลหะโดยตรง
เป็นผู้ผสมและตีเป็ นมาตรฐานมาให้ช่างแคน ช่างแคนก็ จะนำ�มาตัดเป็นเส้นและตีให้เป็ นแผ่นบาง ๆ ให้ได้ขนาดที่
จะสับเป็นลิ้นแคน นำ�ลิ้นแคนไปสอดใส่ไว้ในช่องรูลิ้ นของกู่แคนหรือลูกแคนแต่ละลูก เต้าแคนทำ�จากไม้ประดู่หรือ
ไม้นํ้าเกลี้ยง (ไม้รั ก) ถ้าเป็นไม้ ประดู่คู่นิยมใช้ รากเพราะตัดหรือปาดง่ายด้วย มีดตอก ใช้ สิ่วเจาะให้ กลวงเพื่อเป็น
ที่สอดใส่ลู กแคนและเป็นทางให้ลมเป่าผ่านไปยังลิ้นแคนได้สะดวก เมื่อสอดใส่ลูกแคนเข้ าไปในเต้าแล้วต้องใช้ขี้สูตร
หรือขี้แมงน้อย อุดและเชื่อมลูกแคนเข้ากั บเต้าแคน
ระบบของแคนแปดมีเสี ยงทั้งหมด ๑๖ เสี ยง แต่เป็นระดั บเสียงที่ซํ้ากั น ๒ เสียง ฉะนั้นจึงมีเสี ยงที่มีระดั บ
แตกต่างกันทั้งหมด ๑๕ เสียง เรียงลำ�ดับจากตํ่ าไปสูง คือ ลา ที โด เร มี ฟา ซอล(ซอล) ลา ที โด เร มี ฟา ซอล ลา
แต่เสียงทั้ง ๑๖ เสียงนี้ มิได้เรียงลำ�ดั บอย่างเสียงระนาดหรือเสียงเปียโน
ท่วงทำ�นองของแคนที่ ถูกเป่าออกมานั้ น ชาวอีสานเรียกว่า ลายแคน ลายแคนเป็ นภูมิ ปัญญาที่มีการสืบต่อ
กันมาจากความทรงจำ �หมอแคนในอดีต ไม่มี การจดบันทึกเป็นลายลั กษณ์อักษร ลายแคนถูกประดิษฐ์ขึ้นจากการ
ที่มา : finearts.go.th หอสมุดแห่งชาติเฉลิ มพระเกียรติ ฯ นครพนม ถนนอภิบาลบัญชา – แคน