Page 140 - dcp6

129
บททำ�ขวัญควาย
เรียบเรี ยงโดย วัฒนะ บุญจั บ
บททำ�ขวั ญควาย เป็ นตัวบทประกอบพิธีกรรมทำ�ขวัญควาย ซึ่งเป็นการระลึกถึงบุญคุณของควายที่ช่วยมนุ ษย์
ทำ�นา รวมไปถึงการขอขมาที่ได้ ด่าว่า เฆี่ยนตี ในระหว่างการใช้งาน ทางภาคเหนือเรี ยกว่า ฮ้องขวัญควาย เรียกขวัญ
ควาย หรือ เอาขวัญควาย ภาคอีสานเรียก สู่ขวัญควาย สุรินทร์ เรียก ฮาวปลึงกระไบ
สังคมไทยเป็นสังคมเกษตรกรรม การทำ�นาถือได้ว่ าเป็นอาชีพหลักที่สำ�คัญยิ่ ง โดยอาศัยแรงงานจากสัตว์เลี้ยง
มาช่วยด้านการไถ การคราด สัตว์เลี้ยงที่ว่ านั้นคือ ควาย หรือวัว เมื่อได้ปลูกข้าวดำ�นาเรี ยบร้อยแล้ว ด้วยความ
สำ�นึกในบุญคุณ เจ้าของจะทำ�พิธี บายศรีสู่ขวัญควาย ให้ควายกินหญ้ าอ่อน และเอาควายไปอาบนํ้ าขัดสีฉวี วรรณ
เอาอกเอาใจ เอาดอกไม้ ธูปเทียนไปขอขมา
โครงสร้างและเนื้อหาของ บทสู่ขวัญควาย ได้สะท้อนทัศนคติและลักษณะนิสัยของคนไทย ดั งนี้
ประการที่ ๑ ความกตัญญูรู้คุณ คนไทยถือว่าควายเป็นสัตว์ใหญ่ และมีบุญคุณแก่ตน เพราะช่วยในการไถ
การทำ�ไร่นา
ประการที่ ๒ ความเมตตากรุ ณา บททำ�ขวัญควายสะท้อนความรู้สึกเมตตากรุณาต่อควาย ในคำ�สู่ขวั ญควาย
กล่าวถึ ง การเอาหญ้าอ่อนหวานอร่อยมาให้ ควายเคี้ยวกิน เป็ นการให้รางวั ลแก่ควาย
ประการที่ ๓ ความสำ �นึกผิ ดที่เคยรุนแรงต่อควาย ในบททำ�ขวั ญควายได้กล่าวถึ งว่า ขณะที่มี การไถนาอยู่นั้น
บางครั้งควายเดินช้ามัวกินหญ้า ตามข้างทาง คนอาจจะตี ฟาดด้ วยเชือก กระแทกด้วยปฏัก ควายได้ รับความเจ็บ
ปวดทรมาน แสนสาหัสก็อดทนกลํ้ ากลืนไว้ เพราะพูดไม่ได้ ชาวนารู้สึกสำ �นึกผิ ด จึงทำ�พิธีบายศรี สู่ขวัญ เอาดอกไม้
ธูปเทียนมาขอขมาวัวควายด้ วย นับเป็นคุณธรรมอันประเสริฐในหัวใจของชาวนา ในแง่นี้พิธีสู่ขวั ญควายจึงเป็นพิธี ที่
มนุษย์ขอขมาโทษ และปลอบขวัญควายซึ่งเป็นสัตว์เดรัจฉาน
พิธีสู่ขวั ญควายจึงเป็นพิธี ที่สะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กั บควายที่เป็นไปด้วยความอ่อนโยน เอื้ออาทร
และรู้สึกในบุญคุณควาย ประเพณีสู่ขวั ญควายเป็นประเพณี ที่สมควรจะอนุรักษ์เพื่ อให้อนุชนรุ่นหลังได้เห็ นภูมิปัญญา
และจิตวิญญาณของบรรพชนไทย ในปั จจุบันวิ ถีการทำ �นาได้เปลี่ยนแปลงไป ควายมี บทบาทน้อยลงอย่างมาก
มีเทคโนโลยีอย่างอื่นเข้ามาแทนที่ควาย พิธีทำ�ขวัญควายรวมถึงบทสู่ขวัญควายจึ งเสี่ยงต่อการสูญหายและการสืบทอด
ในอนาคต
บททำ�ขวัญควาย ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช ๒๕๕๓