Page 81 - dcp5

72
ภาษาอึมปี้
เรียบเรียงโดย มยุ รี ถาวรพัฒน์
อึมปี้ (Mpi) เป็นชื่อของภาษาและกลุ่มชาติพั นธุ์กลุ่มหนึ่ง อาศัยอยู่ที่บ้านดง จังหวัดแพร่ คนไทยถิ่นเหนือเรียก
คนกลุ่มนี้ว่า “ก่อ” “ก้อเมืองแพร่” “ก้อบ้านดง” นอกจากนี้แล้วยังมี คนเขียนหรือเรียกคนกลุ่มนี้ว่ ามฺปี มปี มปี้ ทำ�ให้
อ่านออกเสียงว่า มะปี หรือ มะปี้ เพื่อให้มี การเรียกชื่อกลุ่มชาติพันธุ์นี้อย่างถูกต้อง ชุ มชนเจ้าของภาษาจึงได้หารือและ
ตกลงร่วมกันที่จะเรียกและเขียนชื่อภาษาและกลุ่มชาติพันธุ์ของตนว่า “อึมปี้”โดยออกเสียงพยางค์หน้าเพียงครึ่งเดียว
ริมฝี ปากปิดสนิ ท และมีการลงเสียงหนักพยางค์ท้าย
จากหลักฐานทางประวัติ ศาสตร์ นั บย้อนหลังไปสู่อดีตหลายร้อยปี ล่วงมาแล้ว เกิดความขัดแย้ งและสู้รบกัน
ระหว่างชนกลุ่มน้อยเผ่าต่ างๆ ในแคว้นสิบสองปันนา ส่งผลให้มีการอพยพของชนเผ่าต่างๆ กระจัดกระจายกันออก
ไป ส่วนใหญ่อพยพลงทางตอนใต้ ของคาบสมุทรอินโดจีน ส่ วนคนอึมปี้บางส่ วนอพยพลงสู่เมืองพรหมในประเทศ
สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ต่อมาเมื่อประมาณ พ.ศ. ๒๒๒๕ เจ้าเมืองแพร่องค์หนึ่งที่รู้จักกั นในนาม
“เจ้าหลวงขาแค” (เจ้าหลวงขาเป๋) ได้ยกทัพไปทำ�สงครามที่เมืองพรหมและได้รับชัยชนะ จึงกวาดต้อนผู้คนกลับมายัง
เมืองแพร่ รวมถึงชาวอึมปี้ด้วย ระหว่างทางที่เดินทัพกลับ มีการสั่งให้ผู้ถูกกวาดต้อนส่วนหนึ่งพักอาศัยอยู่ที่บ้านสะเกิน
หรือเสือกื๋น ใกล้กับดอยภูลังกาในเขตตำ�บลยอด อำ�เภอปง จังหวัดเชียงราย (ปัจจุบันอยู่เขตตำ�บลยอด อำ�เภอสองแคว
จังหวัดน่าน) และได้นำ�คนอึมปี้ ๖ คู่กลับมาอยู่ เมืองแพร่ โดยให้ ทำ�หน้าที่เลี้ยงม้า เลี้ ยงช้าง คนอึมปี้จึงได้ตั้งถิ่นฐาน
ที่บ้านดงมาจนถึงทุกวันนี้
ภาษาอึมปี้ เป็นภาษาที่จัดอยู่ในตระกูลจี น-ทิ เบต สาขาโลโล และเป็นภาษาที่อยู่ ในภาวะวิกฤตภาษาหนึ่ง
เนื่องจากเป็นกลุ่มชาติพั นธุ์ที่มีขนาดเล็ก จำ�นวนประชากรทั้ งหมดประมาณ ๑,๐๐๐ คน เยาวชนนิยมพูดคำ�เมือง
และภาษาไทยมากกว่าภาษาแม่ ดั งนั้น นักวิชาการซึ่งมองเห็นสถานการณ์นี้ เกรงว่ าจะเกิดวิกฤตหนักจึงได้หารือกั บ
แกนนำ� ของชุมชน เพื่อสร้ างความตระหนักเรื่องวิกฤตทางภาษาและวัฒนธรรมของชาวอึมปี้ และได้มีการปฏิบัติการ
ร่วมกันเพื่อชะลอการตายของภาษาและวัฒนธรรมซึ่งเป็นสิ่งที่แสดงอัตลั กษณ์ของชาวอึมปี้ โดยเริ่มจากการพัฒนา
ระบบเพื่อบันทึกเรื่องราวต่างๆ ศึกษาและรวบรวมความรู้ท้องถิ่น และพั ฒนาให้เป็นแหล่งเรียนรู้สำ�หรับคนภายใน
และภายนอกชุมชน
พยัญชนะต้นเดี่ยวภาษาอึ มปี้ มี ๑๙ หน่วยเสียง พยัญชนะควบกลํ้าได้แก่ ปย มย ฮย พย ตย กย คย นย ตว
พยัญชนะสะกดมีน้อยมากซึ่งเป็นลักษณะเด่นของภาษาตระกูลทิเบต-พม่า สระมีทั้งสระธรรมดา (ordinary vowel)
เช่น โง่ = ฉัน โย = ช้าง เป้ = ให้ กี่ = เคียว สระเสียงตํ่าลึก (creaky vowel) เช่น ว่ าอ์ = หมู ปู่อ์ = ขวด สระ
เสียงขึ้นจมูก (nasalized vowel) แจง์ = จาน อะเมง์ = แมว แฮง์ = ห่าน และเสียงขึ้นจมูกพร้อมกับเสียงตํ่าลึก
แนงอ์ = ควาย แป๎งอ์ = บาตร(พระ) ส่วนความสั้ นยาวของสระไม่ทำ�ให้ความหมายแตกต่ างกัน วรรณยุกต์ มี ๖
หน่วยเสียง ได้แก่ เสียงกลางระดับ เช่น ซี = สี เสียงกลาง-ขึ้น-ตก เช่น ซี้ = ฟั่น (เชือก) เสียงตํ่า เช่น ซี่ = เลือด
เสียงตํ่า-ขึ้น เช่น ซี๋ = บูด เสียงสูง เช่น ซี๊ = สี่ เสียงสูง-ขึ้ น-ตก เช่น ซี = ตาย การเรียงคำ�ในประโยคมีลักษณะแบบ