Page 45 - dcp3

34
ขัวแตะ
เรียบเรียงโดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์ผดุง พรมมูล
วิถีชีวิ ตชุมชนของคนล้านนานั้ นจะมีผู้คนสองฟากฝั่ งลำ�นํ้า มีสายสั มพันธ์เชื่อมโยงเป็นสะพาน ที่ชาวบ้ านเรียก
กันว่า “ขัว” ขัว คือ สะพาน ที่ ทอดจากฝั่งนี้ ไปยังฝั่งหน้า ขัว ของคนล้านนามีมากมายหลายชนิด ที่ใช้เชื่อมสัมพันธ์
สองฝั่งลำ�นํ้า ลำ�ห้วย คู คลองต่างๆ อาทิขัวก้อม ขัวก่าย ขัวแขวน ขั วแคร่ ขัวมุง ขัวน่องแน่ง ขัวหย้าน ขัวเหล็ก
ขัวเล่มเดียว ขัวอกแตก นอกจากนี้ ยังมีขัวอีกชนิดหนึ่งที่มีมนต์ เสน่ห์แสดงถึงความเป็นล้านนา มีความอ่อนหวาน
เวลาเดินจะเกิดเสียงดังเอี๊ยดอ๊าด นุ่มเท้า และเด้งได้เหมือนมีสปริง ใช้สำ�หรับข้ามแม่ นํ้า ลำ �ห้วย เป็นภูมิปัญญาชาวบ้าน
ในอดีตที่สะพานคอนกรีตหาได้ ยาก เพราะมีราคาแพง ชาวบ้านมักนิยมสร้างขัวชนิดนี้ ที่เรียกกั นว่า ขัวเตะ
ขัวแตะ เป็นสะพานไม้ไผ่สานขัดแตะ ชาวบ้ านแถบลุ่มนํ้ าวังจังหวั ดลำ�ปางในอดีตต่างได้อาศัย ขัวเตะเป็ น
เส้นทางเชื่ อมโยงติดต่อกั นของผู้คนสองฟากฝั่งลำ�นํ้า ซึ่ งจะสร้างขัวแตะเกือบทุกปีในช่วงหน้าแล้ ง เพราะในขณะที่
ช่วงหน้าฝนนํ้าเหนือจะหลากไหลเชี่ยวแรง และเป็นช่วงที่มี การล่องไม้ ซุงของพ่ อค้าไม้ชาวกรุงเทพฯ และชาวพม่ า
ในช่วงนี้ยังมีเศษไม้ ต้นไม้ ที่โค่นล้มจะถูกพัดพาไปตามกระแสนํ้า ขัวแตะก็จะถูกนํ้าพัดพาไปด้ วยเช่นกัน ชาวบ้านจึง
ไปมาหาสู่กันโดยใช้เรือข้ ามฟาก มีทั้งคนถ่อเรื อและพายเรือ สองฝั่งนํ้าวั งในสมัยนั้น จะมีต้นพุทราและหาดทรายขาว
นํ้าใสเย็น เด็กๆ ก็จะใช้ ขัวแตะสำ�หรับเป็ นที่กระโดดนํ้าเล่น บางคนจะใช้เป็ นที่นั่งพักผ่ อนดูพระอาทิตย์ใกล้ จะลับ
ขอบฟ้า พร้อมกับมองดูวิถีชีวิ ตของผู้คนที่ใช้ประโยชน์จากลำ�นํ้ าวัง เวลาเดินบน ขัวแตะจะยวบยาบเหมือนสปริ ง
เสียงเอี๊ยดอ๊าดให้ความรู้ สึกดี ยิ่งขัวแตะยาวเท่ าไรก็ยิ่งเพิ่ มเสน่ห์ให้ กับขั วแตะมาก ผู้ทำ�หน้ าที่สร้างขั วแตะส่วน
ใหญ่ จะเป็นผู้ชายที่แข็งแรงและมี ความถนัดในเรื่องการสานไม้ไผ่ เมื่ อได้เวลานัดหมายบางส่วนจะช่วยกันฝั งเสา
วางไม้คร่าว บางส่วนจะสานแตะไม้ไผ่เมื่อเสร็จก็จะนำ �ไปวางบนเสาที่เตรียมไว้ จากนั้นก็จะทำ�ราวโดยใช้ไม้ไผ่ เป็น
ลำ�สอดสลักและมัดติดกันด้ วยตอก ไม่ต้ องตอกตะปูหรื อผูกเหล็ก เพราะทุกอย่างที่นำ�มาสร้างมาจากสิ่ งที่มีอยู่ ใน
ชุมชน การสร้ างขัวแตะเหมือนมีงานบุญหรือสวนสนุกประจำ �หมู่บ้ าน ทุกคนมีส่วนร่วมเด็กๆ จะเล่นนํ้าช่วงหน้ า
แล้งลำ�นํ้าวังจะแห้งขอด เห็นหาดทรายขาวทอดยาวไกล กิจกรรมการเล่นจึงมีมากมาย ตามความสนใจ โดยใช้วัสดุ
ธรรมชาติที่มี อยู่ เช่น เปลือกหอย หิน ทราย เด็กผู้ชายที่ ย่างเข้าสู่ วัยรุ่ นจะคอยเป็นลูกมือให้ผู้ใหญ่ และได้เรี ยนรู้
ที่จะทำ�ขัวแตะ หลั งจากสร้างขัวแตะเสร็จแล้ ว ซึ่งส่วนมากจะสร้างเสร็จภายในเวลา ๑ วัน พอตกตอนเย็นจะมี
การสังสรรค์แบบชาวบ้าน โดยเฉพาะพวกผู้ชายที่ลงแรงทำ�ขัวแตะจะผ่อนคลาย ด้ วยการนั่งล้อมวงคุ ยกัน พร้ อม
จิบเหล้าขาวฝีมื อคนในหมู่บ้ าน แกล้มกับมะม่วงดิ บรสเปรี้ยวที่มี มากในช่วงหน้าแล้ง กินไป คุยไป หั วเราะไป
คิดวางแผนและช่วยเหลืองาน ของหมู่บ้าน เท่านี้ก็เป็นความสุขที่หาได้ไม่ ยากของ วิถีชาวบ้าน
ขัวแตะ สะท้อนวิ ธี คิ ดและความเชื่ อของผู้คนในอดี ต
ไม่ว่าจะเป็นการร่ วมแรงร่วมใจกั นทำ�งาน เพื่อพัฒนาท้องถิ่ น
หรือหลั กคิ ดในการดำ�เนิ นชี วิ ตให้ สอดคล้ องกับธรรมชาติ
มีการนำ�สิ่ งรอบตัวมาใช้ ให้เกิ ดประโยชน์ ขัวแตะจึงเป็นอีกหนึ่ง
แง่คิดให้กับคนในสังคมยุคปัจจุบันว่า เมื่อเจอทางตันในการก้าว
ไปข้างหน้า การแลหลังมองอดีตอาจช่ วยให้อะไรที่แก้ได้ยากใน
ปัจจุบันจะมีทางออกที่ง่ายขึ้นได้
ขัวแตะ ได้รั บการขึ้นทะเบียนเป็ นมรดกภูมิ ปัญญาทาง
วัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช ๒๕๕๖