Page 41 - dcp3

30
ผ้ายก
เรียบเรี ยงโดย กรมส่งเสริมวัฒนธรรม
ผ้ายก คือ ผ้าที่ทอยกลวดลายให้ นูนสูงกว่าพื้นผ้า ถ้าลวดลายทอด้วยไหม
สามัญเรียกว่า “ผ้ายกไหม” แต่ถ้า ลวดลายทอด้วยไหมทองเรียกว่ า “ผ้ายกทอง”
หลักสำ�คัญของการสร้างลวดลายผ้าประเภทนี้ คื อ การทอ เสริมเส้นด้าย
พุ่งพิเศษ ทั้งแบบเสริมยาวต่อเนื่องตลอดหน้ าผ้า และแบบเสริมเป็นช่วงๆ โดย
ใช้วิ ธีเก็บตะกอลอยเพื่อเป็น เครื่องมือช่ วยจัดกลุ่มเส้นด้ายยืนให้เปิดอ้ า หรือยก
และข่ม เป็นจังหวะ เพื่อทอสอดเสริ มเส้นด้ายพุ่ งพิเศษตามลวดลาย ที่ต้องการ
ก่อเกิ ดเป็นลวดลายยกสูงกว่าพื้ นผ้า อีกทั้ งยังได้นำ� วิ ธีการทอแบบอื่ นมาใช้
ผสมผสานกัน เพื่อตกแต่ งลวดลายใน ส่วนประกอบปลีกย่อยให้เกิ ดความงาม
ที่สมบูรณ์ อาทิ การทอ เสริ มเส้นด้ายยื นพิเศษ การมัดย้อมเส้ นด้ายพุ่งและ
เส้นด้ายยืน ก่ อนการทอ และการทอแบบเส้นด้ายพุ่งไม่ต่อเนื่อง
การนำ�ผ้ ายกมาใช้ในสังคมไทย เริ่ มจาก
กลุ่ มชนที่อาศั ย อยู่ในบริ เวณที่ ราบลุ่มแม่ นํ้า
เจ้ าพระยาและคาบสมุ ทรภาคใต้ ตอนบน
มี การ ใช้ แพร่ หลายทั้ ง ในกลุ่ มผู้ เ กี่ ยวพั นกั บ
ราชสำ�นัก และในหมู่ราษฎร ทั้ งในลักษณะของผ้านุ่ง
ผ้าห่ ม ผ้ าคาด ผ้าเช็ดปาก ฯลฯ โดยได้รั บการ
ยกย่องเป็ นสิ่งทอพิ เศษ และ เลื อกใช้ สอยใน
โอกาสสำ�คัญ เพื่ อเสริมสร้างสถานภาพทางสังคม และบุ คลิกภาพของผู ้ใช้สอย รวมทั้งมี จารีตประเพณี ประกอบ
การใช้สอยหลายประการ ต่อมาในราวรัชสมัยพระบาท สมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่ หัว วัฒนธรรมการใช้ผ้ายก
ตาม แบบแผนของกลุ่มชนในบริเวณที่ราบลุ่มแม่นํ้าเจ้าพระยาและ คาบสมุทรภาคใต้ ตอนบน จึงค่อยแพร่หลาย
ไปสู่สังคม ในภูมิ ภาคอื่น อาทิ ล้านนา และอี สาน โดยการรับเข้าไป ผสมผสานกับภูมิปัญญาการทอผ้าของท้องถิ่น
เกิดเป็นผ้ายกที่มีเอกลักษณ์เฉพาะและเป็นที่รู้จักในชื่อของผ้ายกล้ านนาและ ผ้ายกอุบล ในสมั ยปัจจุบัน ผ้ายกจึงเป็น
ที่รู้จักอย่างกว้างขวาง ทั่ วทุกภูมิภาคของประเทศไทย
รูปลักษณ์ อันวิจิตรบรรจงของผ้ ายก มิเพียงแต่ ทรงคุณค่ า ในเชิงสุนทรียะ ซึ่ งก่อให้เกิดแรงบันดาลใจ หรือ
แรงกระตุ้น ให้มี การสร้างสรรค์ สิ่งที่เป็นประโยชน์ต่ อสังคมต่อไป เนื้อหา รวมทั้งบริบททางวัฒนธรรมท่ีจับต้องไม่ได้
ของผ้ายก อาทิ หน้าที่ใช้สอย ลักษณะการจัดสรรพื้นที่บนผืนผ้าเพื่อ บรรจุลวดลาย ลักษณะลวดลาย วัสดุท่ีเลื อกใช้
เครื่ องมือ เทคโนโลยี ในการสร้างสรรค์ ความเชื่ อมโยงระหว่างผืนผ้ายก กั บสภาพแวดล้อม คื อหลักฐานของ
ความทรงจำ�ทางวัฒนธรรม และเป็นประจั กษ์ พยานที่สำ�คัญ สามารถใช้เป็ น เครื่องมือในการบอกเล่าเรื่องราว
ประวัติศาสตร์ และสะท้อนพัฒนาการทางสังคม และโครงสร้างทางเศรษฐกิจของประเทศได้เป็นอย่างดี
ผ้ายก ได้รับการขึ้นทะเบี ยนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช ๒๕๕๓