Page 146 - dcp3

135
หัวโขน
เรียบเรียงโดย ณัฎฐภัทร จันทวิช
แต่โบราณมาการทำ�หัวโขนเป็นงานที่ อยู่ในความรั บผิดชอบของช่ างหลวง
โดยเฉพาะกลุ่มช่างหุ่นในงานช่างสิบหมู่ เพราะการแสดงโขนเป็นมหรสพเฉพาะของ
ราชสำ�นักหรือแสดงในวังเท่านั้น จากหลักฐานที่ ปรากฏในกฎหมายตราสามดวง ซึ่ง
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ ๑ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
(พ.ศ.๒๓๒๕-๒๓๕๒) โปรดเกล้าฯ ให้มีการชำ �ระกฎหมายเก่าสมัยอยุ ธยา ได้ปรากฏ
ทำ�เนียบนามช่างในบทพระไอยการตำ�แหน่งนำ �พลเรือน และพระไอยการนำ�ทหาร
หัวเมือง คื อ ช่างหุ่ น ช่างทำ�หั วโขนจัดอยู่ในงานช่างสิ บหมู่ที่ต้ องผ่านการไหว้ครู
และครอบครูเช่นเดียวกับนาฏศิลป์ ประเภทอื่นๆ มีความเคารพครูอาจารย์ตั้งแต่ ง
เริ่มฝึกหัด ก่ อนเริ่มการออกโรงแสดงในแต่ละครั้งต้องมี การตั้งเครื่ องเซ่นไหว้บายศรี
ให้ครบถ้วน ในการประกอบพิธี จะต้องมีหัวโขนตั้ งประดิษฐานเป็นเครื่องสั กการะ
ต่อครูบาอาจารย์ที่ล่วงลับไปแล้ว
หัวโขนจั ดเป็ นอุ ปกรณ์ สำ �คัญอย่างมากในการแสดงโขน เนื่ องจากเป็ น
ตั วบ่งถึ งบุ คลิ กและลักษณะนิ สั ยของตัวละครนั้ นๆ ขั้ นแรกในการทำ�ขัวโขน
คือ นำ �ดินเหนียวชนิ ดงานปั้น โดยเฉพาะมาขึ้นรู ปหุ่นที่ต้ องการ เช่น ต้องการ
ทำ�หั วหนุมาน จะต้องรับบุ คคลิกของตั วโขนนั้น นอกจากนี้ต้ องรู้จักโครงสร้ าง
ส่วนศี รษะมนุษย์ เพื่อให้การระบายอากาศภายในศีรษะ เพราะอากาศจะเข้ าใต้
คางผ่านมาพั กอยู่เหนื อศีรษะและระบายออกสู่ท้ายทอยเมื่อระบบการระบาย
อากาศถูกต้อง จึงไม่ จำ�เป็นต้องเจาะที่ต่ างๆ ตามหัวโขนเพื่อช่ วยหายใจ รูปทรง
จะกระชับสวมใส่สบายเวลาตีลั งกาจะไม่หลุ ดคลาดเคลื่ อนที่สำ�คั ญสัดส่วนของ
ตาดำ �ต้องแม่นยำ � สำ �หรับบุ คคลิกของตัวโขนที่ มี อายุ ประมาณ ๒๕ – ๓๐ ปี
ตัวโขนนั้น เป็นนั กรบที่มีนิสัยเจ้าชู้ขี้เล่น อารมณ์ที่ส่งออกนี้ ช่างทำ�หัวโขนจะต้องพยายามแสดงสื่ออารมณ์นี้ออกให้
ได้ โดยต้องให้อยู่ ในกฎข้อบังคับของสุนทรียศาสตร์ด้วย
ตามหลักการโบราณ เมื่อได้หุ่นดินเหนียวตามที่ต้องการแล้ว นำ�มาเผาให้ดินสุกเป็นหุ่นดินเผาแล้วเอากระดาษ
ฟางจุ่มนํ้าปิดให้ทั่วหุ่น เป็นชั้นที่กั้นไม่ให้ กระดาษขั้นต่อไปติดกับหุ่น เพราะเมื่อแห้งจะแกะกระดาษออกจากหุ่นไม่ได้
การนำ�กระดาษฟางจุ่ม นํ้าปิดทั่วนี้ ภาษาช่างเรียก “ปิดกระดาษนํ้า” พักไว้ จากนั้น ดึงออกจากหุ่นก็จะได้หุ่นกระดาษ
ที่ตัดแต่งเรียบร้อยตามที่ต้องการ ในสมัยโบราณการทำ�หัวโขนใช้กระดาษที่ทำ�มาจากเปลือกข่อย จะมีคุณภาพดีมาก
คุณสมบัติของกระดาษข่อยนั้น เมื่อปิดสนิทแนบหุ่น จะได้ความคมชัดพอสมควร ไม่มีการหดตั วให้ยากแก่การคำ�นวณ
และคงทนกว่า กระดาษชนิดอื่น ปกติหัวโขนเวลาสวมแสดง พบว่าตรงปลายคางจะเป็นจุดรวมเหงื่อมาก ทำ�ให้นาน
ไปจะเปื่อยยุ่ยง่าย ช่างจะต้องมีหน้าที่ซ่ อมอยู่ตลอด หั วโขนที่ใช้กระดาษข่ อยจะไม่ค่อยเปื่อยยุ่ ยแต่มีความคงทนกว่ า
หลายเท่าตัว แม้ ว่าจะต้องมีการซ่อมแซมบ้างเช่นกัน