Page 145 - dcp3

134
สัตตภัณฑ์ล้านนา
เรียบเรี ยงโดย ประทีบ พืชทองหลาง
สัตตภัณฑ์ในบริบททางวัฒนธรรมล้านนา หมายถึง เชิงเทียนมีที่สำ�หรับ
ปักเทียนอยู่เจ็ดที่ ตั้งอยู่บริเวณหน้าพระประธานในวิหารหรือโบสถ์ ชาวล้านนา
สร้างสัตตภัณฑ์ขึ้นเพื่อถวายเป็นพุทธบูชาให้แก่วัด โดยมีแนวคิดและความเชื่อ
ที่สำ�คัญ ๒ ประการ คือ ๑) แนวคิดเกี่ยวกับจักรวาลวิทยา สัตตภัณฑ์สร้ าง
ขึ้นโดยแฝงด้ วยสัญลักษณ์ที่สะท้อนให้ เห็นถึ งความสัมพันธ์ใกล้ชิดระหว่ าง
จักรวาลกับโลก โดยจำ �ลองสัณฐานของจักรวาลในแนวตั้ง ซึ่งมี ระเบียบเช่น
เดียวกับภาพจิตรกรรมเขาพระสุเมรุ ซึ่งทางล้ านนาเรียกว่า สิเนรุ ที่ล้อมรอบ
ด้วยเขาบริวารทั้ ง ๗ เป็นวงกลมลดหลั่นกั นลงมา ประกอบด้ วย ยุคั นธร
อิสินธร กรวิก สุทัสนะ เนมินธร วินันตกะ และอัสสกั ณณ์ ๒) แนวคิดเกี่ยวกับ
พระพุทธศาสนา สัตตภั ณฑ์สร้างขึ้นโดยสอดแทรกหลักธรรมหรือหลักปฏิบัติ
ทางพุทธศาสนาที่เกี่ยวข้องกับเลข ๗ ได้ แก่ หลักโพชฌงค์ ๗ สัทธัมมะ ๗
สัปปุริสธัมมะ ๗ เป็ นต้น เพื่อให้ชาวพุทธล้านนานำ �ไปเป็นแนวปฏิบัติในชีวิต
สัตตภัณฑ์จึงเป็นการช่างที่สอดประสานกันระหว่างภูมิ ปัญญาด้านงานช่างกับความเชื่อและศรัทธาในพุทธศาสนา
สัตตภัณฑ์ ที่ค้นพบในปั จจุบันมี อยู่ทั้งหมด ๓ รู ปแบบ ได้ แก่ ๑) สัตตภัณฑ์ รูปสามเหลี่ยม มีหลายขนาด
ส่วนมากจะมีขนาดค่อนข้างใหญ่ มียอดเสา ๗ เสาสู งลดหลั่นกันลงมา ทำ�ด้ วยไม้แกะสลักเป็ นลวดลายต่างๆ อย่าง
หนาแน่นเต็มพื้นที่ ส่วนใหญ่เป็นลวดลายพรรณพฤกษา ส่วนกรอบด้านนอกนิยมทำ�เป็นลวดลายนาคทอดตัวยาวลงมา
ตกแต่งด้วยการเขียนสีหรือประดับกระจก สัตตภัณฑ์ในรูปแบบนี้เป็นเอกลักษณ์และลักษณะเด่นของจั งหวัดเชียงใหม่
๒) สัตตภัณฑ์รูปวงโค้ง (รูปครึ่งวงกลม) มีลักษณะคล้ายสัตตภัณฑ์รู ปสามเหลี่ยม แต่จะเป็นวงโค้งคล้ายกับหัวเตียง
ซึ่งเป็นรูปครึ่งวงกลม มียอดเสา ๗ ยอดอยู่ในกรอบด้านข้างไม่นิยมประดับลวดลายนาค แต่ นิยมบรรจุ ลวดลายนาค
ไว้ภายใน เป็นลักษณะนาคเกี้ยวหรือนาคขนดพันกันแน่น สัตตภัณฑ์ ในรูปแบบนี้ พบมากในจังหวัดลำ�พูนและลำ �ปาง
๓) สัตตภัณฑ์แบบขั้นบันได หรือเรี ยกว่า บันไดแก้ว มี ขนาดกว้างประมาณหนึ่งเมตรและมีเสา ๗ เสาประดับอยู่ริม
บันไดทั้งสองข้างๆ ละ ๓ เสา และที่กลางบันไดด้านหลังอีกหนึ่งเสา ไม่มี การแกะสลักมากนัก แต่จะตกแต่งด้วยการ
ปิดทองหรือทาสีโดยใช้กระดาษฉลุ สัตตภัณฑ์รูปแบบนี้ เป็นงานศิลปกรรมของช่างฝีมื อของชาวไทลื้อในจังหวัดแพร่
และน่าน ปั จจุบันพบได้ในวัดของชาวไทลื้อ แต่มี จำ�นวนไม่มากนัก คงเหลือแต่ ที่เป็นของเก่ าเท่านั้น
สัตตภัณฑ์ล้ านนาเป็นงานช่างผี มือดั้งเดิมที่งดงาม สร้างขึ้นเพื่ อมุ่งหมายเป็นไทยธรรมที่ประณีตถวายไว้ใน
พระพุทธศาสนา ซึ่งควรค่าแก่การฟื้นฟู อนุรักษ์และสืบสานทั้งเรื่องความเชื่อ และฝีมือเชิงช่างให้ คงอยู่ต่อไป
สัตตภัณฑ์ล้านนา ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิ ปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช ๒๕๕๕