Page 147 - dcp3

136
การทำ�หัวโขนขั้ นต่อไป จำ �เป็นต้องใช้งานปั้ นเข้ามาช่วยแต่งเพิ่มเติมด้วย โดยใช้ ดินสอร่างเป็นตา ปาก คิ้ว คาง
ให้เห็นชัดก่ อนจะปั้นแล้วใช้ผงสมุก (ใบตองแห้ง เผาเป็นถ่าน) ขี้เลื่อยไม้ สักละเอียด ผงถ่านหุงข้าวผสมเข้าด้ วยกันนำ �
มาปั้นให้ เป็นคิ้ว คาง ตา ปาก จมูกให้ดู เด่นชัด เสร็จแล้วนำ�ไปตากแดดจนแห้ งสนิทจากนั้นเป็นการปิดผิว
โดยขัดแต่งหุ่นกระดาษที่ปั้นแล้วให้เรี ยบร้อยทาด้วยสีโป้วไม้ ๒ ครั้ง ขัดให้เรี ยบด้วยกระดาษทรายแล้ วติด
ลวดลาย ซึ่งมีกรอบบังคับลวดลายพอสมควร จำ�เป็ นต้องศึกษาจากหัวโขน หัวละครเก่าๆ ให้มากและต้องอยู่ บน
พื้นฐานของการเขียนลายไทย ลวดลายที่ ติดนั้นเดิมใช้รักก้ อน มากดลงในพิมพ์หินสบู่ก็จะได้ลวดลายที่ ต้องการที่จะใช้
ติดหัวโขน ส่วนจอนหู ใบหู ของยักษ์ และลิงทำ�ด้วยหนังวัว หรือหนังอัดแล้วทาพื้ นลวดลายด้วยการทาชะแล็คให้ทั่ว
พอแห้งดีแล้ วนามาปิดทอง กรรมวิ ธีการทำ�ตามแบบสูตรโบราณนี้ มีความยุ่งยาก และวั สดุวั ตถุ ดิบที่นำ�มาใช้จาก
ธรรมชาติ มีคุ ณภาพเสื่อมถอย จำ �เป็นที่ช่างจะต้องหาวัสดุ มาแทนที่ให้ได้ใกล้เคียงมากที่สุดปัจจุบันช่างแต่ละคนมี
สูตรที่หาได้เฉพาะตน แล้วแต่สะดวกและพึงพอใจ
ขั้นต่อมาใส่เพชรตามรูกระเปาะ หรือเบ้า เมื่อใส่ เพชรทั่วทั้งหัวแล้วนามาเขียนสี สีที่จะใช้ เขียนหัวโขนตามสี
ที่ระบุไว้ในพงษ์ รามเกียรติ์ ช่างจาเป็นอย่างยิ่งต้องแม่นยาในกฎข้ อบังคับเรื่องสีของแต่ ละตัวช่างโบราณจะบอกชื่อสี
โดยเทียบกับธรรมชาติ เป็นสีของดอกไม้ พืช และสัตว์ อาทิ สีม่ วงดอกตะแบกสีกลี บบัวโรย สีแดงลิ้ นจี่ สีขาวสังข์
สีขาวใส สีขาวนวล สีหม้อใหม่ สีหงส์บาท (คือเท้าของหงส์) การบอกสีเช่นนี้โอกาสที่สีจะตรงกันทุกครั้ง เป็นไปได้ยาก
นอกจากจะทำ�ตารางเทียบสี และค้นหาอัตราส่วนเป็นเปอร์ เซนต์ออกมา จึงจะได้สีที่ใกล้ เคียงกันมากที่ สุดขั้นตอน
สุดท้ายคือการติดเขี้ยว ตาและฟันขั้นตอนนี้ใช้วิชาช่างมุก หากเป็นหั วโขนยักษ์ หรือหัวโขนลิงที่สวมชฎามียอด บางส่วน
จะต้ องใช้ไม้กลึง ช่างก็ต้ องใช้วิ ชาช่างกลึง เพราะฉะนั้นการทำ �หัวโขนจึงเป็ นศู นย์รวมของวิ ชาช่างหลากหลาย
ในช่างสิบหมู่ทีเดียว
ในสมัยโบราณมีความเชื่อกันว่า หัวโขนที่ ใช้ในการแสดงที่ผ่านพิธีเบิกเนตรเรี ยบร้อย ก่อนนำ�ไปใช้ ในการแสดง
ช่างทำ�หัวโขนจะวั ดขนาดความห่างของดวงตาผู้ แสดง และเจาะรูให้สามารถมองเห็นได้อย่างชัดเจนห้ามผู้แสดงเจาะ
รูดวงตาเองเด็ดขาด เพราะเชื่อว่าจะทำ�ให้พิการตาบอด แต่ความเชื่อดังกล่าวเป็นเพียงกุศโลบายเท่านั้น ความเป็นจริง
คือในการตกแต่งดวงตาของหั วโขน จะใช้เปลือกหอยมุกมาประดับตกแต่งซึ่งถ้าผู้ เจาะรูไม่ใช่ช่ างทำ�หัวโขนที่ มีความ
ชำ�นาญ อาจทำ�ให้หัวโขนเกิดความผิดพลาดและเสียหายได้ง่าย
ภูมิ ปัญญาไทยด้านการเล่นหุ่ นประเภทต่างๆ การทำ�หัวหุ่น หั วโขน พบว่าภายในกรุ งเทพมหานครและ
พระนครศรีอยุธยา ยังคงมีผู้สืบสานภูมิปัญญาศิลปะงานช่างหุ่นตามแบบประเพณีโบราณที่ต้องใช้ความรู้ความชำ�นาญ
ความสนใจ ประสบการณ์ ความประณีตละเอียดลออและความรักสืบทอดมาจนปัจจุบัน ที่สำ�คัญการทำ�หัวโขนสำ�หรับ
นาฏศิลป์ การเล่ นโขนจัดเป็นมหรสพชั้นสูงของไทยซึ่งเจริญรุ่งเรื องมาแต่โบราณ ผลงานหั วโขนที่สวยงามในยุคปัจจุบัน
กล่าวกันว่า ต้องเป็นผลงานของนายชิต แก้วดวงใหญ่ และของหม่อมราชวงศ์จรูญโรจน์ ศุขสวัสดิ์ แม้ว่าท่านทั้งสอง
จะล่วงลับไปแล้วแต่มีทายาทที่ยังคงสืบสานการทำ�หัวโขนต่อมาจนปัจจุบัน
หัวโขน ได้รับการขึ้นทะเบี ยนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช ๒๕๕๖