Page 137 - dcp3

126
ปราสาทผึ้ง
เรียบเรียงโดย บุ ญชัย ทองเจริญบั วงาม
ปราสาทผึ้ง เป็ นผลงานการสร้างสรรค์ของช่ างฝี มือพื้นบ้ านอีสาน ในการประดิ ษฐ์ปราสาทประดับด้ วย
ขี้ผึ้งอย่างวิจิตรสวยงามเพื่อถวายเป็นพุทธบูชาซึ่งจะปรากฏใน ฮี ตสิบสอง คองสิบสี่ ในจารีตของคนอีสาน
ประวัติความเป็ นมา
การสร้างปราสาทผึ้งถวายเป็นพุทธบู ชาเกิดจากแนวคิดตามตำ�นานเรื่องลิงถวายรวงผึ้งในครั้งที่พระพุทธเจ้ า
เสด็จจำ�พรรษาในป่ ารักขิ ตวัน ซึ่งเป็ นดงไม้สาละใหญ่ มีช้ างปาลิเลยยะ (ปาลิไลยก์) เป็นอุปัฏฐาก จั ดที่ประทั บ
ทั้งหานํ้าและผลไม้มาถวายตลอดระยะ ๓ เดือน ลิงตัวหนึ่งจึงนำ �รวงผึ้งมาถวายพระพุทธเจ้าด้วย และเมื่อเห็นพระองค์
ทรงเสวยนํ้าผึ้ง ทำ�ให้ลิงดีใจกระโดดโลดเต้นจนกิ่งไม้หัก ผลัดตกลงมาถูกตอไม้เสียบตาย ด้วยอานิสงส์ในการถวายรวงผึ้ง
ลิงจึงได้ไปเกิ ดเป็นเทพบุตรบนปราสาทวิมานสูง ๓๐ โยชน์ ครั้งถึงวันปวารณาออกพรรษา (ขึ้น ๑๕ คํ่า เดือน ๑๑)
พระพุทธองค์เสด็จออกจากป่าเข้าเมืองโกสัมพี ช้างปาลิไลยก์รู้สึกเศร้าโศกจนหัวใจแตกสลายล้มลง และด้ วยอานิสงส์
ของการอุปัฏฐากพุทธองค์จึงได้ไปเกิดบนปราสาทสูง ๓๐ โยชน์ ในสวรรค์ชั้นดาวดึงส์เช่นกัน
ตามตำ�นานว่า พระพุทธเจ้าทรงรำ�ลึกถึ งคุณความดีของช้างปาลิเลยยะ จึ งนำ�รังผึ้งมาทำ�เป็นดอกไม้ เรียกว่า
ดอกผึ้ง นำ�มาติดประดับ ต้นผึ้ง
แนวคิดในการทำ�หอผึ้งเป็นพัฒนาการจากการทำ�ต้นผึ้ง ซึ่งพุทธศาสนิกชนชาวอีสานจัดทำ�ขึ้นในงานถวายทาน
แก่ผู้เสียชีวิต แต่เดิมจัดทำ�เป็นต้นผึ้ง โดยใช้ต้นกล้วยขนาดเล็กเสียบไม้ไผ่ ๓ ท่อน เพื่ อให้ตั้งได้แล้วนำ�ขี้ผึ้งหลอมละลาย
ติดพิมพ์ ทำ�เป็นดอกดวงตามที่เห็นงาม หรือทำ�เป็ นช่อเสี ยบไม้ไผ่มาประดับต้นกล้วยให้สวยงาม เรียกว่า ต้นผึ้ง ต่อมา
จึงมีการประดิษฐ์โครงไม้ไผ่ เป็นรูปปราสาท เรียกว่า หอผึ้ง เพื่ อถวายพระภิกษุสงฆ์ ในงานบุญแจกข้ าว ซึ่งกำ �หนด
จัดขึ้นในวันขึ้น ๑๕ คํ่าหรือแรม ๑ คํ่า เดือน ๔ เป็นงานที่ทำ�ขึ้นคนละหอหรือทำ �ร่วมกันในชุมชน จัดเป็ นขบวน
หอผึ้งแห่นำ�ไปถวายวัดในชุมชน ต่อมาได้นำ�โครงไม้ไผ่มาทำ�เป็นโครงปราสาทให้สูงใหญ่ เปรียบเหมือนวิมานเทพบุตร
นางฟ้าบนสวรรค์ แต่ปัจจุบันลดขนาดลงเหลือ ๒-๒.๕๐ เมตร เพื่อสะดวกในการแห่เข้าวั ดเป็นพุทธบูชา (นายวิ เชียร
ปลื้มชนะ, สัมภาษณ์)
ในงานบุญถวายปราสาทผึ้งนั้น นายสั มพันธ์ กากแก้ว (สัมภาษณ์) ได้เล่าถึงตำ�นานพุ ทธประวัติ ถึงเหตุที่
พระพุทธเจ้านำ�รั งผึ้งมาประดิษฐ์ดอกไม้อุทิศให้ ช้างและลิ ง และกล่าวถึงคำ�พู ดที่ติ ดปากต่อๆ กันมาว่า “...ตั้งแต่
เทวดา นางฟ้า สัตว์เดรัจฉาน ยักษ์ ต่างก็ร่วมอานิสงส์ในครั้งนั้น พระพรหมถวายเข่า และเต่าถวายตีน หมาถวายเขี้ยว
กาลครั้งนั้นจึงนิยมและยึดถือสืบทอดต่อมา ในรูปแบบลวดลายต่างๆ บนผาสาทเผิ่ง ลวดลายดังกล่าวก็ จะมีความหมาย
อันสอดคล้องกับตำ�นานพุทธประวั ติ…” องค์ประกอบในการตกแต่งปราสาทผึ้งเป็นหลัก ได้แก่ ดอกผึ้ง ผ้ าบังสุกุ ล
สมุด ดินสอ เทียนไข ไม้ขีดไฟ นกปลา (สานจากยอดตาล) และพวงมะโหด (มะโห่)