Page 97 - dcp2

86
เพื่อให้การจัดการบริหารแบ่งนํ้าอย่างเป็นธรรม จึงมีการจั ดตั้ง “องค์กรเหมืองฝาย” ขึ้นเพื่อควบคุมดูแลให้เป็นไป
ตามข้อตกลงอย่างมี ประสิทธิ ภาพและทั่วถึง รู ปแบบองค์กรจะมีขนาดและความซับซ้ อนแตกต่างกัน ตามขนาดจำ�นวน
สมาชิกผู้ ใช้ นํ้า ขนาดพื้นที่นา จำ�นวนสาขาของลำ �เหมืองว่ ามี มากน้อยเพียงใด ขนาดเล็กมากก็จะมี “แก่ฝาย” คนเดียว
แก่ฝายเป็ นผู้นำ� เป็นประธานในการควบคุ มการทำ�งานขององค์กรเหมืองฝาย หากใหญ่ขึ้ นก็มี “แก่ฝายกับล่ามนํ้า” ที่มี
บทบาทการสื่อสารกับสมาชิ กผู้ใช้ นํ้า บางแห่งก็ มี “ผู้ช่ วยแก่ฝาย” ในระบบที่ใหญ่ขึ้น ก็ จะมี “แก่เหมือง” เป็นผู้นำ�ที่ ดูแล
จัดการลำ�เหมืองแต่ละเส้ น
ในการจัดการบริหารและแบ่งนํ้านั้นต้องดำ �เนินตาม “ข้อตกลงเหมืองฝาย” ที่สมาชิกทุกคนได้ร่วมกันกำ�หนดขึ้น
เป็นสัญญาประชาคม ที่ทุกคนต้ องปฏิบัติตาม รวมทั้งมีบทลงโทษถ้ าไม่ปฏิบัติ ตาม ข้อตกลง เหมืองฝาย ยึดหลั กความเป็ น
ธรรมในการอยู่ร่วมกัน ใครมีที่นามาก ใช้นํ้ามากต้องทำ�งานมาก จัดหาอุปกรณ์มาก เช่น หากมีที่นาไม่เกิ น ๑๐ ไร่ ส่ งคน
มาตีฝาย ขุ ดลอกลำ�เหมือง ๑ คน หากมีที่นาเกิน ๑๐ ไร่ ต้องส่ งคนมา ๒ คน การเตรียมอุปกรณ์มาซ่อมแซมฝายก็ เช่นกัน
เช่น กำ�หนดไว้ ให้นำ�ไม้ หลักมา ๑๐๐ อัน ต่อการมีที่นา ๑ ไร่ หากมี ที่นา ๑๐ ไร่ ก็ต้องเตรียมมา ๑,๐๐๐ อัน เป็นต้น
เมื่อช่ วยกันดูแลระบบเหมืองฝายแล้ว ทุกคนไม่ ว่าจะมีที่ นา ๑ ไร่ ๑๐ ไร่ หรือ ๒๐ ไร่ ก็ จะได้รั บการแบ่งนํ้าให้เพียงพอ
ตลอดฤดูกาลผลิ ต หากไม่ปฏิบัติตามข้อตกลงจะถูกปรับไหมตามที่ตกลงกัน หากไม่มาทำ�งานเกิน ๓ ครั้งโดยไม่ มีเหตุจำ�เป็น
จะให้ออกจากสมาชิก ไม่สามารถใช้นํ้าได้ต่ อไป เป็นต้น
ทุกๆ ปีเมื่อมีการซ่อมแซมฝายและขุดลอกลำ�เหมืองแล้วจะมี “พิธีกรรมเลี้ยงผี ฝาย” ร่วมกันเป็นจิตวิญญาณแห่ ง
การเคารพธรรมชาติ และเป็ นพิธีกรรมที่สร้างความสามัคคีในสมาชิกผู้ ใช้นํ้ าในองค์กรเหมืองฝายลู กเดียวกัน ทำ�พิ ธีกรรม
เสร็จก็กินข้ าวร่วมกัน พูดคุยปัญหาและการแก้ไขข้อตกลงและการทำ�งานร่ วมกันให้ สอดคล้องกับสถานการณ์ปัจจุ บัน
คุณค่าและบทบาทของมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมที่ มีต่อวิ ถีชีวิต
การเคารพธรรมชาติและการอยู่ร่วมกับธรรมชาติอย่ างยั่งยืนเป็นหลักการสำ�คัญของเหมื องฝาย เป็นการทดนํ้าเข้ าสู่
ที่นา แค่เพี ยงพอสำ�หรับการทำ�นา นํ้ าสามารถไหลล้นผ่านฝายไปยังฝายลูกถั ดๆ ไป และนํ้าที่เข้ าสู่ที่ นาแล้วหากมีส่วนเกิน
ก็จะมีการขุ ดลำ�เหมืองให้ นํ้าไหลกลับสู่ลำ�นํ้าเดิ ม ไม่ได้กักเก็บไว้ใช้ เองทั้งหมด มีการดูแลป่าต้นนํ้า ป่าใช้ สอยในการซ่อมแซม
ฝายควบคู่กันไปด้วย บริเวณตั วฝาย ตลอดลำ�เหมืองเป็ นแหล่งสัตว์นํ้ า พืชนํ้าที่ ชาวบ้ านมาหากินเป็นอาหาร
เหมืองฝายทำ�ให้ ทุกคนมีหลักประกันว่ าจะมีนํ้ าใช้ในการผลิตอย่างยั่งยื น เมื่อมีนํ้าก็ จะเกิดความมั่นคง ในการดำ�รง
ชีวิต มีข้าวกิน มีอาหาร มี รายได้ที่จะดูแลครอบครัว
เหมืองฝาย เป็นประชาธิปไตยชุ มชน เพราะในองค์กรเหมืองฝาย มีการเลื อกผู้นำ �ที่มีความยุติธรรม มีความสามารถ
ในการจัดการบริหารทรั พยากรนํ้าได้อย่างเป็นธรรม ทุกคนมีส่ วนร่วมในการกำ �หนดข้อตกลงเหมืองฝาย แม้จะมีที่นาไม่เท่า
กันแต่ ได้รับการดู แลอย่างเท่าเทียมกัน จึงเป็นพื้นฐานที่เข้มแข็งของชุมชน