Page 96 - dcp2

85
ผู้กระทำ�พิธี การเลี้ยงผีฝายบางแห่งจะล้ม ควาย วัว เลี้ยงกัน ผู้คนจะซ่อมแซมฝายให้ดีกั้ นนํ้าได้มาก ตามต้องการ การป้องกัน
หอผีฝายในกฎหมายพญามังรายเขียนไว้ว่า “ผู้ใดสะหาวตี หอบูชาผี ฝายท่านเสีย ต้องถือว่าผิดผีฝาย หื้อมันแปลง (สร้าง)
หอบูชาดั่งเก่ า แล้วหื้อ มันแต่งเครื่ องบูชาบริกรรมหื้อชอบ แล้วหื้ อมันแปลงฝายไว้ ดั่งเก่า”
ในภาคเหนือตอนบนมีเหมื องฝายจำ�นวนถึง ๔,๐๐๐ กว่าแห่ง ซึ่งมี การสืบสานภูมิปัญญามาอย่างต่อเนื่องจนเป็น
วิ ถีวัฒนธรรม จารีตประเพณี และภูมิ ปัญญาในการจั ดการนํ้าของชุมชนที่ยังคงยึดถือและปฏิบัติสืบมาอย่าง ต่ อเนื่องจนถึง
ปัจจุบัน เช่น ฝายพญาคำ� อำ�เภอเมือง จั งหวัดเชียงใหม่ ฝายวังไฮ อำ �เภอเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่
ลักษณะเฉพาะที่แสดงอัตลักษณ์
เหมื องฝายเป็นเทคโนโลยีพื้ นบ้าน ประกอบด้วย ตัวฝาย กับ
ลำ�เหมือง
การสร้างตัวฝายใช้วัสดุ อุปกรณ์พื้นบ้าน ใช้ไม้ ไผ่ ไม้จริง หิน
วางไม้ คร่าววางขวางลำ�นํ้าแล้วตอกยึดด้วยไม้หลั ก สร้างเป็นฐาน
กว้างในลำ�นํ้า แล้ วค่อยๆ วางไม้คร่ าวซ้อนและตอกตรึงด้วยไม้หลัก
หรือใช้ก้อนหินวางขึ้นเป็ นชั้นๆ อย่างแข็งแรง มั่ นคงพอที่จะไม่ถู ก
กระแสนํ้าพัดพั ง ก่อขึ้นจนได้ ความสูง ในระดับที่สามารถทดนํ้าเข้า
ลำ�เหมืองแล้วไหลลงสู่ที่นาได้
ลำ�เหมืองแต่เดิมใช้แรงชาวบ้านที่เป็นสมาชิกผู้ ใช้นํ้าช่วยกันขุดจากหน้าฝาย ตามแนวของสภาพพื้นที่ค่ อยๆ ลาดลง
ไปสู่ที่นา โดยแบ่งกันเป็นช่วงๆ พื้นที่ลำ�บากก็ใช้ จำ�นวนคนมากหน่อย พื้นที่ง่ายๆ ก็ใช้ จำ�นวนคนน้ อยลง เมื่อถึงที่นาก็มีการ
ขุดลำ �เหมืองซอยเรียกว่า “เหมื องไส้ไก่” กระจายให้นํ้าเข้าถึ งที่นาทุกแปลง ตรงปากเหมืองไส้ไก่ จะมี “แต” แนวไม้ หลัก
ปักขวางลำ�เหมืองเพื่อทดนํ้าเข้าสู่เหมืองไส้ไก่ ตรงปากเหมืองไส้ไก่แต่ละเส้นจะมีการกำ �หนดขนาดช่องนํ้าไหลให้สอดคล้อง
กับปริมาณการใช้นํ้าเรียกว่า “ต้ าง” ที่พอดีกับจำ�นวนพื้นที่นาที่รับนํ้าในแต่ละสาย เพื่ อให้ที่นาทุกแปลงได้รับการแบ่งนํ้ า
อย่างเหมาะสมกับขนาดพื้นที่
ชาวบ้ านช่วยกันทำ�เหมืองฝาย