Page 90 - dcp2

79
ภูมิปัญญาการสาวไหม
เส้นใยไหมเป็นสารโปรตีนธรรมชาติ ที่แข็ งตัว การสาวไหม คือการดึงเส้นไหมออกจากรังไหม ผ่านเครื่องสาวไหมแบบ
พื้นบ้านที่เรียกว่ า เครื่องพวงสาว ซึ่ งเป็นกระบวนการดั้งเดิมที่สืบทอดจากบรรพบุรุษ ดังนั้น ผู้ ที่สาวไหมต้องเป็นคนเข้าใจ
และมีความชำ �นาญจึงทำ�ได้ จึงเป็นวิชาที่สื บทอดกันในกลุ่มผู้ หญิงเป็นส่วนใหญ่ ได้มี บันทึกไว้ในหนังสือ ลัทธิธรรมเนียม
ต่ างๆ มาตั้งแต่สมั ยรัชกาลที่ ๕ ดังนี้
“ต้องหาหม้อใบหนึ่ งโตขนาดวัดโดยรอบราว ๒๕ นิ้ว ปากหม้ อนั้นใส่ไม้โค้งคล้ ายวงครุ ที่ปากหม้อมีไม้ แบนๆ
เจาะรู กลาง เหนือไม้ แบนขึ้นไป มีรอกคล้ายกับจักร...เป็นรูปกลมๆ เมื่อจะสาวนั้นเอาฝักและรังใส่ในหม้อตั้งแต่ ๓๐-๕๐ ฝั ก
ต้มให้ นํ้าร้อน แล้ วเอาเส้นไหมลอดรูไม้แบนที่ ปากหม้อ สาวขึ้นมาพันกับรอกรอบ ๑
ที่บนหม้อนั้นมีไม้ง่ามอันหนึ่งยาวประมาณ ๑ ศอก เรียกว่า ไม้ขืบ มือหนึ่งสาวไหมจากรอกไปลงในภาชนะอันหนึ่ง
อีกมื อหนึ่งถือไม้ ขืบกดและเขย่ารังไหมที่อยู่ในหม้ อ เพราะรังไหมที่อยู่ในหม้อนั้นลอย ถ้าไม่กดไม่ เขย่า ไหมก็แน่นสาวไม่ออก
ถึงออกก็ เส้นจะโต”
เส้ นไหมที่ได้จากการสาวไหมแต่ ละครั้ง แบ่งได้เป็น ๔ ประเภท
๑. เส้ นไหมหลืบ หรือ ไหมเปลือก หรือไหม ๓ เป็นเส้นไหมที่สาวได้จากฝักครั้งแรก เป็นไหมเส้นเล็กบ้างโตบ้าง
มี สีเหลืองแก่ตามสีฝักรังไหม เป็ นไหมหยาบเส้นโตใช้ทอผ้าได้
๒. เส้นไหมสาวเลย หรือไหมลวด หรือไหม ๒ เป็นเส้นไหมที่สาวได้จากฝักไหมชั้นกลาง เส้นและ เนื้อดีกว่า ไหม ๓
๓. เส้ นไหมน้อย หรือไหมเครือ หรือไหมยอด หรือไหม ๑ เป็นเส้นไหมที่ได้ จากฝักรังไหมชั้นใน
๔. เส้ นไหมขี้กะเพย หรือ ยามแลง หรือปากหม้อ เป็นเส้นไหมที่สาวจากเปลือกรังไหมที่เหลือจากการสาวไหม ๑
หรือไหม ๒ มารวมกันแล้วนำ�มาต้มสาวใหม่ (โดยส่วนใหญ่การสาวไหมแลงจะทำ�ที่หลังสุดซึ่งจะเป็ นตอนช่วงบ่ายหรือเย็ น
จึงเรียกว่า ไหมแลง หรือไหมตอนเย็น) เส้นไหมประเภทนี้สมัยก่อนจะทิ้ งไป หรือเอาไปทอผ้าเหยียบ (ผ้ าห่ม)
หลังจากสาวไหมเสร็จแล้ว นำ�เส้ นไหมไปกรอใส่อัก และพั นเกลียวประมาณ ๘๐ รอบ ๑ รัง สามารถ สาวไหมได้
ยาว ๔๐๐ – ๕๐๐ เมตร
การสาวไหม