Page 87 - dcp2

76
...ถนนย่านท่าทราย มี ร้านชำ� ขายยา ผ้าสมปักเชิงปูม* ผ้าลายกุศราช ยํ่ามะหวาด สมปั กเชิง สมปักล่องจวน สมปักริ้ว
และผ้ากราบใหญ่น้อย...” (หน้า ๑๙๔) ริ มแม่นํ้าเจ้ าพระยาทั้งสองฟากก็มีย่ านการค้าต่างๆ เช่น บ้ านศาลาเกวียน
ใกล้แม่นํ้าป่าสักตั้งอยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของพระนคร ในเดือน ๓ เดือน ๔ จะเต็มไปด้วยเกวี ยนที่นำ�สินค้าจาก
เมืองโคราช และพระตะบองมาขาย สิ นค้าสิ่งทอที่นำ�มาจากโคราชมี “...ผ้าตะราง ผ้าสายบัวสี่ คืบหน้ าเก็บทอง ผ้าตาบัว
ปอกตาเล็ดงา และไหม ...” ส่วนสิ่งทอที่มาจาก เกวียนเมื องพระตะบอง มี “...ไหม...ผ้าปูม แพรญวณ...” (หน้า ๑๗๗)
บ้านริมวัดลอดช่อง พวกแขกตานีทอผ้าไหมผ้ าด้ายเป็นผ้าพื้น ผ้าม่วงเกลี้ยงม่วงดอกขาย (หน้า ๑๘๐) แสดงว่าโคราชและ
พระตะบองเป็นแหล่งผลิตผ้ าพื้นเมื องและเส้นไหมที่สำ�คั ญมาแต่โบราณ โดยมีแขกปัตตานีเป็นช่างทอผ้ าไหมและผ้าพื้ น
ขายให้ชาวอยุธยา
ในสมัยรัชกาลที่ ๕ เป็นยุคแห่งการทำ�นุบำ�รุงการทำ�ไหม ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ตั้งกรมช่างไหมขึ้น สังกัดอยู่ ใน
กระทรวงเกษตราธิการเมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๖ แต่ก่อนที่จะมีการตั้งกรมช่างไหมนั้น พระยาเทเวศวงศวิวั ฒน์ (ม.ร.ว.หลาน กุญชร)
เสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการได้จ้างผู้เชี่ยวชาญญี่ ปุ่น ศาสตราจารย์ คามีโทโร ทายามา (Kametoro Tayama) เข้ ามา
ทดลองปลูกหม่อนเลี้ยงไหมที่บริเวณทุ่งศาลาแดง และได้ฝึ กหัดข้าหลวงในสมเด็จพระศรีสวรินทิราฯ ให้ ใช้เครื่องสาวไหม
แบบญี่ปุ่น คือ ชนิดหมุ นด้วยมือและแบบใช้ เท้าเหยียบ ในปี พ.ศ. ๒๔๔๗ ได้ตั้งโรงเรียนช่างไหมที่ศาลาแดงก่อนจะขยาย
สาขากรมช่างเลี้ยงไหมไปสู่ หัวเมืองในภาคอี สาน โดยเฉพาะที่มณฑลนครราชสีมา เพื่ อจัดการบำ�รุงพันธุ์ไหมที่เลี้ยงอยู่แล้ว
ให้มี คุณภาพดีขึ้น มี การแจกพันธุ์ไหมให้ราษฎรชาวพุทไธสงและชาวรัตนบุรีเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๒ และฝึกหัดราษฎรให้เรียนรู้
การทอผ้าชนิดต่างๆ ซึ่งต่อมาก็ขยายกิจการไปยั งเมืองบุรีรัมย์ สุรินทร์ ร้ อยเอ็ด เมื องชัยภูมิ และเมืองจตุรัส หลังจากนั้น
ไม่นานรัฐบาลก็ขาดงบประมาณที่จะทะนุบำ�รุงส่งเสริม การเลี้ยงไหมจึ งยกเลิกกรมช่างไหมไปเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๕ แต่ ชาวบ้าน
ในภาคอีสานก็ยังเลี้ยงไหมและทอผ้าไหม เพื่อใช้เองในครัวเรื อน
หลังสงครามมหาเอเชียบูรพาเกิ ดขาดแคลนเสื้อผ้าขึ้นในประเทศ รัฐบาลไทยในสมัยนั้นได้ให้กระทรวงเศรษฐการตั้ง
โรงสาวไหมที่จังหวัดนครราชสีมาเมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๖ แต่โรงงานมีปัญหาเนื่องจากเครื่องสาวไหม ที่สั่งมาจากประเทศอิตาลี
ไม่เหมาะกับเส้นไหมพื้นเมืองและชาวบ้านไม่มีความชำ �นาญในการเลี้ยงไหมพันธุ์ที่สั่งมาจากต่ างประเทศจึงหยุ ดกิจการไป
ใน พ.ศ. ๒๔๙๘
ในรัชสมั ยพระบาทสมเด็จพระเจ้ าอยู่หัวภู มิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ ผ้ าไหมมัดหมี่จากภาคอีสานกลายเป็น
ศิลปหัตถกรรมที่แพร่หลายและมี ชื่อเสียงไปทั่วโลกสืบเนื่องมาจากพระวิจารณญาณอันลึกซึ้งของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิตติ์
พระบรมราชินีนาถที่ทรงจัดตั้งโครงการศิลปาชีพและศู นย์ศิลปาชีพ ดำ�เนินงานภายใต้มูลนิธิศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิต์
* ผ้าสมปั ก หรื อ ผ้าสองปั ก (ภาษาเขมร อ่านว่า ซอมป็วต แปลว่ า ผ้านุ่ งทอ) เป็นวิธีการทอแบบดั้งเดิ มที่ยั งใช้อยู่ในสังคมของชาวไทยเขมร
ในอีสานใต้และชาวเขมรแถบพระตะบองในกัมพูชา เป็นการมัดย้อมเส้นพุ่ง เพื่อสร้ างลวดลายและทอด้วยเส้นไหมตั้งแต่ ๓ ตะกอขึ้ นไป
ท�ำให้ได้ผ้ าเนื้อแน่น สี ผ้าด้านหนึ่งมีสีเข้มกว่าอีกด้านหนึ่ ง เรียกว่า ผ้าปูมเขมร ผ้าปู มเขมรนั้นราชส� ำนักอยุธยาได้น�ำมาสร้างลวดลายเฉพาะ
และสงวนไว้ส�ำหรับใช้เป็นสมปักยศพระราชทานแก่ขุนนางเรื่อยมา จนถึงสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้ าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕
จึงได้ยกเลิกผ้าสมปั กปูมเปลี่ยนมาใช้ผ้ าม่วงแทน