Page 100 - dcp2

89
นำ�เสนอโดย กรมปศุสั ตว์
เรียบเรียงโดย ผู้ ช่วยศาสตราจารย์สมชาย นิลอาธิ
ควายไทย ที่เลี้ยงตามบ้านมี ชื่อทางวิทยาศาสตร์ว่า Bubalus bubalis ซึ่งจัดอยู่ ในพวก “ควายปลัก” (Swamp
Buffalo) เพราะชอบนอนในนํ้ าหรือปลักโคลน ส่วนใหญ่ จะมีลั กษณะลำ�ตัวสีเทาเข้ม ขนบางและขนห่าง คอโค้ งตํ่า
รอบอกอวบใหญ่ ตีนใหญ่มีกีบตีนคู่ชิดกันแข็งแรง ลักษณะเขามีหลายแบบและเรียกชื่อต่างๆ กัน แต่ส่วนมาก มักจะมีเป็นเขา
โค้งกว้ างใหญ่กว่าเขาวัว เป็นสัตว์เคี้ยวเอื้อง เลี้ยงลูกด้วยนม ลู กควายจะกินนมแม่จนกว่ าอายุประมาณ ๑ ปี ๖ เดือน และ
จะเจริญเติบโตเริ่มใช้แรงงานได้ระหว่างอายุประมาณสองปีครึ่ งถึง ๓ ปี และใช้งานได้ เต็มที่ ระหว่างอายุประมาณ ๖-๙ ปี
จนถึงอายุประมาณ ๒๐ ปี จากอายุ เฉลี่ยประมาณ ๒๕ ปี
ควายไทยเป็นสัตว์เลี้ ยงคู่กั บคนไทยมานาน มีตำ�นานโบราณเล่าว่า พระยาแถนเป็นผู้มอบควายให้แก่บรรพบุรุษของ
คนไท ครั้งยังอยู่ที่บึงดอนแถนลอ เพื่อไว้ใช้ ทำ�นา ส่วนหลักฐานโบราณคดี มี การพบหลักฐานกระดูกควายที่บ้านเชียง และ
บ้านนาดี อำ�เภอหนองหาน จังหวัดอุดรธานี กำ�หนดอายุได้ประมาณ ๓,๐๐๐ ปี รวมถึงแหล่งที่บ้านกระถินแดง อำ�เภอ
กำ�แพงแสน จังหวัดนครปฐมด้ วย นอกจากนี้พบรูปควายดินเผาที่บ้านใหม่ชัยมงคล ใกล้เมืองโบราณจั นเสน อำ�เภอตาคลี
จังหวัดนครสวรรค์ และภาพเขียนสีมีรูปควายที่ผาหมอนน้อย (ส่วนหนึ่งของ ผาแต้ ม) อำ�เภอโขงเจียม จังหวัดอุ บลราชธานี
การเลี้ยงควายไทยในอดีตมีวัตถุประสงค์ ๒ ประการด้วยกัน คือ การเลี้ยงควายงามและการเลี้ยง เพื่อใช้แรงงาน
แต่ ส่วนมากจะเลี้ยงเพื่อใช้แรงงานเป็นหลั กสำ�คัญมากกว่าการเลี้ยงควายงามที่มี อยู่ไม่ มากนัก การเลี้ยงทั้งสองต่างก็มี
ลักษณะเฉพาะที่แสดงถึงภูมิปัญญาการเลี้ยงแตกต่ างกันไปตามวัตถุประสงค์ ดังนี้
ภูมิปัญญาการเลี้ยงควายงาม
จัดว่าเป็นภูมิปัญญาในการคัดเลือกควายเชิงอนุรักษ์ มีการสะสมข้อมูลตามประสบการณ์เป็นชุดความรู้ในการคัดเลือก
ควายงามตามอุดมคติ (อุดมทัศนีย์) ที่พอจะกล่าวได้ว่าเป็น “ตำ�รา” ได้ในระดับหนึ่งที่ต้องรอการศึกษารวบรวมเพิ่มเติมต่อไป
จากการศึกษาของกรมปศุสัตว์และนักวิชาการท้องถิ่นที่ผ่านมาสรุป ภูมิ ปัญญาการเลี้ยงและการคัดเลือก ควายงามโดย
พิจารณา ๓ เรื่ องเป็นหลัก คือ ดูลักษณะรูปร่างท่าทาง โดยรวม ดูลักษณะอวั ยวะส่วนต่าง ๆ และดูลักษณะตำ�แหน่งขวัญ
ภูมิปัญญาการเลี้ยงควายไทย