Page 22 - dcp1

13
แนดข้ามส้ าว
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์ชั ชชัย โกมารทัต
การเล่นแนดข้ามส้าวเป็นการเล่นของชายหนุ่ มหญิงสาวชาวเหนือสมัยก่ อน แหล่งที่เล่ นกันมากคือในท้องที่จังหวัด
ลำ �ปาง เล่นกันในช่ วงก่อนจะถึงเทศกาลตรุษสงกรานต์ นิ ยมเล่นในเวลากลางคื นเดือนหงาย คำ�ว่า“แนด” หมายถึง
การเล่นไล่จับของเด็กในภาคเหนือ ส่วนคำ�ว่ า “ส้าว” หมายถึง ไม้ไผ่หรือท่อนไม้ยาวๆ (จ.จ.ส, ๒๔๙๙) แนดข้ามส้าวจึง
หมายถึ งการเล่นไล่จับรอบๆ ไม้ไผ่หรือท่อนไม้ยาวๆ นั่นเอง พบว่าอย่างน้ อยมีการเล่นแนดข้ามส้าวกันแล้วตั้งแต่ ปี พ.ศ.
๒๔๘๐ (กรมพลศึกษา, ๒๔๘๐) สันนิ ษฐานว่าเป็นการเล่ นเลียนแบบการวิ่งหนีภัยจากสัตว์ เช่น วัว ควาย หมู ป่า หมา
แมว ห่าน เป็ด ไก่ ไล่ ขวิด ไล่กัด ไล่ จิก ไปรอบๆ กอไผ่ หรือรอบท่อนไม้ ใหญ่ที่ล้ มลงมานอนกับพื้น ต่อมาชาวบ้านจึงนำ�ไป
ดัดแปลงเป็ นกีฬาเล่นกัน การเล่นแนดข้ามส้าวเป็นการเปิดโอกาสให้ชายหนุ่มหญิงสาวได้รู้จักกัน มีความสัมพันธ์อันดีต่อกัน
อีกทั้ งยังเป็นการเล่นเพื่อความสนุกสนานครึกครื้น อันเป็นสัญลักษณ์แสดงให้ทราบว่ าใกล้จะถึงวันขึ้นปีใหม่ของชาวไทย
ภาคเหนือในสมัยเก่าก่อน ปัจจุบันไม่ปรากฏการเล่นชนิ ดนี้ในเมืองแล้ว จะมีการเล่นอยู่บ้างในท้องถิ่นชนบทบางแห่งเท่านั้น
และเนื่ องจากเป็นการเล่นที่ทรงคุณค่าในหลากหลายด้าน จึงสมควรต้องมีการฟื้นฟูพัฒนาการเล่นนี้ให้คงอยู่ มี ชีวิตชีวาเป็น
ประโยชน์ แก่คนในรุ่นปัจจุบันและรุ่นต่อๆ ไปยิ่งขึ้น
แนดข้ ามส้าวสะท้ อนถึงวิถีชีวิตจริ งของชาวบ้านในชนบทไทยที่มี วิธี หนีภัยเฉพาะหน้าจากสั ตว์ ด้วยการใช้ท่อนไม้
ที่ล้มตามธรรมชาติเป็นเครื่องป้องกันภัย วิ่งหนีไปรอบๆ ท่ อนไม้เพื่อการเอาตั วรอด ซึ่งวิธีเล่ นแบบการวิ่งไล่จับกันรอบๆ
ท่อนไม้ ยาวเป็นการเล่นที่ไม่ค่ อยพบเห็นในประเทศอื่น นับเป็นเอกลักษณ์ไทย และเป็นการสะท้อนให้เห็นถึงความอุดม
สมบู รณ์ของป่าไม้ สัตว์ป่า และสั ตว์เลี้ ยงของไทย นอกจากนี้ ยังเป็นการสะท้อนให้เห็นคุณค่าและการเรียนรู้วัฒนธรรม
ทางภาษาในภาคเหนือของไทย
แนดข้ ามส้าวมักจะเล่ นกันในช่วงก่อนจะถึงเทศกาลสงกรานต์ นิยมเล่นในเวลากลางคืนเดือนหงายผู้เล่ นนิยมเล่น
ในหมู่ชายหนุ่มหญิงสาว ไม่ จำ�กัดจำ�นวนผู้เล่น คนยิ่งมากยิ่งสนุก และสามารถแยกวงเล่นเป็นหลายวงได้ อุ ปกรณ์การเล่น
ไม้ ไผ่หรือไม้รวกขนาดโตเท่ากำ�มื อ ยาวประมาณ ๓-๔ วา ๑ ลำ� เรียกตามภาษาพื้นบ้านว่าส้าวหรื อไม้ส้าว ทั้งนี้ สถานที่
เล่ นบริเวณลานกว้ างทั่วไป เช่น ลานบ้าน ลานวัด โดยเขียนวงกลมลงบนพื้นให้ มีขนาดเส้นผ่าศู นย์กลางยาวกว่าความยาว
ของไม้ ส้าวประมาณ ๑-๒ วา นำ�ไม้ ส้าววางไว้กลางวงให้หัวไม้ส้ าวทั้ง ๒ ด้านห่างจากเส้ นรอบวงเป็นระยะเท่าๆ กัน
วิ ธีเล่น ผู้เล่นทั้งหมดทำ�การเสี่ยงทายเพื่ อเป็นตั วแนด ๑ คนให้ผู้เล่นที่เป็นตั วแนดยืนอยู่ที่หัวไม้ส้ าว ด้านหนึ่ง
ส่วนผู้ เล่นคนอื่นๆ ยืนอยู่ที่หัวไม้ส้าวอีกด้ านหนึ่ง เริ่มเล่นโดยให้ ผู้เล่นที่เป็นตัวแนดวิ่งไล่แตะผู้เล่ นอื่นๆ ไปรอบๆ ส้าว และ
ผู้เล่ นคนอื่นๆ ต้องวิ่ งหนีตัวแนดไปรอบๆ ไม้ส้าวเช่ นกัน ผู้เล่นคนอื่นๆ สามารถหยุดพักการหนี ได้โดยการเหยียบไม้ส้าวไว้
และตัวแนดจะแตะตั วผู้เล่นที่เหยียบส้าวไว้ไม่ ได้ ผู้ เล่นคนใดถูกตัวแนดไล่ แตะได้ จะต้องเป็นตัวแนดแทน ส่วนผู้เล่นที่เป็น
ตั วแนดอยู่ก่อนก็จะกลับกลายเป็นฝ่ายหนี หมุ นเวียนสับเปลี่ยนกันเรื่อยไป จนกว่าจะเลิกเล่น