Page 75 - บูรพศิลปิน58

60
บูรพศิลปิน พ.ศ. ๒๕๕๘
หม่อมราชวงศ์กระต่าย อิศรางกูร
(หม่อมราโชทัย)
เกิด ๑๒ มิถุนายน พ.ศ. ๒๓๖๓
ถึงแก่อนิจกรรม ๓๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๑๐
ยุคสมัย รัตนโกสินทร์ (รัชกาลที่ ๒ - รัชกาลที่ ๔)
ประวัติและการทำ�งาน
หม่อมราชวงศ์กระต่าย อิศรางกูร เป็นบุตรของกรมหมื่นเทวานุรักษ์ (หม่อมเจ้าชอุ่ ม อิศรางกูร) เมื่อเจริญวัย
บิดาได้นำ�ไปถวายตัวกับพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะดำ�รงพระราชอิ สริยยศ เจ้าฟ้ามงกุ ฎสมมุติ เทวา
วงศ์พงศา อิศวรกระษัตริ ย์ขัตติยราชกุมาร เมื่อเจ้ าฟ้ามงกุฎทรงพระผนวช ได้ติ ดตามรับใช้ ใกล้ชิดตลอดมา รวมทั้ง
ศึกษาภาษาอังกฤษกั บพวกมิชชันนารีตามพระราชนิยม จนกระทั่ งเจ้าฟ้ามงกุ ฎเสด็จเถลิ งถวัลยราชสมบัติเป็นรัชกาล
ที่ ๔ หม่อมราชวงศ์กระต่าย ก็ติดตามสมัครเข้ ารับราชการสนองพระมหากรุณาธิคุณ จากการที่มี ความรู้ภาษาอังกฤษ
และมีความดีความชอบในราชการจึงได้เลื่อนเป็น “หม่ อมราโชทัย” และได้ รับมอบหมายให้เป็นล่ามไปกับคณะราชทู ต
เชิญพระราชสาส์นไปถวายสมเด็จพระราชินีวิ กตอเรีย เมื่อพุทธศั กราช ๒๔๐๐ ซึ่งต้องบันทึกการเดินทางเพื่อทูลเกล้าฯ
ถวายพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้ าเจ้าอยู่หัวด้วย หลั งจากกลับจากการเดินทางได้แต่งหนั งสืออีกเล่มหนึ่งคือ นิราษ
เมืองลอนดอน เมื่อพุทธศักราช ๒๔๐๑ ซึ่งเป็นประโยชน์ต่อการศึกษาวิธี การทางการทูตสมัยโบราณ การศึกษาเรื่อง
ราวขนบธรรมเนียมประเพณีของประเทศอังกฤษ บรรยากาศและสถานที่ และผลแห่งการเจริญสัมพันธไมตรี ในครั้งนั้น
ทำ�ให้ไทยต้องจัดตั้งศาลต่างประเทศขึ้น หม่อมราโชทัย ได้เป็นอธิบดี พิพากษาศาลต่างประเทศคนแรก
หม่อมราโชทัย ได้ล้มป่วยลงจนถึงแก่อนิจกรรม เมื่อวันที่ ๓๑ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๔๑๐ อายุ ได้ ๔๗ ปี
การสูญเสียครั้งนี้พระบาทสมเด็ จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่ หัวถึงกับมี พระราชหัตถเลขาไปยังกงสุลต่ างประเทศ ประกาศ
ข่าวอันเศร้าสลดในการอนิจกรรมของท่าน และพระราชทานเพลิงศพที่ วัดอรุณราชวราราม เมื่อวันที่ ๑๙ กันยายน
พุทธศักราช ๒๔๑๐
ผลงานสำ�คัญ
แต่งหนังสือเรื่อง “ราชทูตไทยไปลอนดอน” และ “นิราศลอนดอน” แต่งในขณะที่เป็นล่ามในคณะทูตที่ไป
ประเทศอังกฤษ เมื่อปีมะเส็ง นพศก คราวพระยามนตรี สุริยวงศ์เป็นราชทูต จึ งแต่งจดหมายเหตุเรื่อง “ราชทูตไทยไป
ลอนดอน” เป็นบันทึกการเดินทางเพื่อทูลเกล้ าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ซึ่งสมเด็จฯ กรมพระยา
ดำ�รงราชานุภาพ ทรงชมเชยว่า “หม่อมราโชทั ยแต่งพรรณนาดีมิใช่น้อย” โดยเล่าให้คนไทย ซึ่งยังไม่มีใครเคยเห็น เข้าใจ
ว่าของเหล่านั้นเป็นอย่างไร
นอกจากนี้ยังได้แต่ ง “นิราษเมืองลอนดอน” เมื่อพุทธศักราช ๒๔๐๑ หลังกลับจากการเดินทางไปกั บคณะ
ราชทูตไทย นิราษเมื องลอนดอน ได้รับการคัดลอกอ่ านกันอย่างแพร่หลาย จึงทำ�ให้ดอกเตอร์ แดน บีช บรัดเลย์
(Dr. Dan Beach Bradley) หรือหมอบรัดเลย์ มิ ชชันนารี ชาวอเมริกัน เห็นความสำ�คัญของเนื้อหาในนิราษเมืองลอนดอน
จึงติดต่อขอซื้อลิขสิทธิ์ นิราศเรื่องนี้จากหม่ อมราโชทัยด้วยจำ �นวนเงิน ๔๐๐ บาท และได้ตี พิมพ์ครั้ งแรกเป็นเล่มสมุด
จำ�นวน ๑,๐๐๐ ฉบับ เพื่อจำ�หน่ายให้กั บประชาชนทั่วไป เมื่อวันศุกร์ เดื อน ๑๐ ขึ้น ๙ คํ่า จุลศักราช ๑๒๒๓ ปีระกา
๑๔
สมัยรัตนโกสินทร์