Page 115 - Thai Culture

ศาสตร์และศิลป์ งานช่างไทย |113
เครื่องจักสานไม้ ไผ่
พื้นถิ่นหัตถศิลป์ไทย
เครื่ องจักสานไม้ไผ่เป็นหัตถกรรมเก่าแก่ของไทยที่แม้จุดประสงค์หลักในการสร้างสรรค์จะไม่ได้
มุ่งเน้นที่ความงามมากไปกว่าประโยชน์ใช้สอย แต่รูปทรงและลวดลายอั นเรียบง่ายที่ประดิษฐ์ ขึ้น
จากสองมือกลับมีคุณค่าทางศิ ลปะไม่ด้อยไปกว่างานหัตถกรรมประเภทอื่ นเลย
เครื่ องจักสานคือสิ่งของเครื่องใช้ต่างๆ ที่น�ำไม้ไผ่ หวาย กระจูด ใบตาล ใบลาน ย่านลิเภา หรือ
วัสดุ อื่นๆ มา “จัก” เป็นเส้น เป็นริ้ว เรี ยก “ตอก” แล้ว “สาน” สอดขัดกั นระหว่างเส้นตั้งกับเส้นนอน
หรือขัดกันในแนวทแยงเป็นแผ่ นแผงหรือรูปทรงต่างๆ ตามการใช้สอย พัฒนาการของเครื่องจักสานไม้ไผ่
เกิดขึ้นจากความต้องการเครื่องมือเครื่องใช้ในครัวเรือน และเครื่องมือทางการเกษตรซึ่งเอื้อประโยชน์
ต่อการด�ำรงชีวิตในสังคมเกษตรกรรมที่ใกล้ชิดกั บธรรมชาติ เช่ น การท�ำชะลอม กระบุ ง ตะกร้าส� ำหรับ
ใส่ของ อีกทั้งไม้ไผ่ยังเป็นสิ่งที่หาได้ง่ายในท้องถิ่ นจึงช่วยลดค่าใช้จ่ายในการซื้ อหาได้
การแปรรูปไม้ ไผ่เป็นภูมิปัญญาอย่างหนึ่ งของการจักสาน โดยทั่วไปจะใช้ไผ่เนื้อหนาตัดมาทั้งล�ำ
แล้วทอนเป็นท่อนๆ ตามความยาวของตอกที่จะใช้สาน ผ่าออกเป็นซีกแล้วจักเป็นเส้นบางๆ เหลาให้
เรียบ เพื่อให้เหมาะกับภาชนะเครื่องใช้ ต่ างๆ ตอกมีหลายประเภทขึ้นอยู ่กับการน�ำมาใช้งาน เช่น
ตอกผิว เป็นตอกที่จักเป็นเส้นแบนยาวใช้สานภาชนะที่ต้องการความคงทน เช่น กระบุง ตะกร้า หรือเครื่อง
ดักสัตว์น�้ำที่ต้องแช่น�้ำเป็นเวลานาน ส่วนตอกไพล ใช้สานส่วนที่ใกล้ขอบปากของภาชนะ เป็นตอกกลม
เส้นเล็กๆ เพื่ อให้สานโค้งหรือคอดตามรูปภาชนะได้สะดวก และตอกสะพาย เป็นตอกส�ำหรับฟั่ นเป็น
สายสะพายร้อยจมูกวั ว ควาย จึงเป็นตอกเส้นเล็กแบนเนื้ออ่อน จักจากไม้ไผ่สีสุกหรือไม้ซางปล้องยาว
ฟั่นเป็นเส้นขนาดเท่าหลอดกาแฟ
• “ลายขัด” เป็นลายพื้นฐาน
ของเครื่องจักสาน เป็นการ
สร้างแรงยึดระหว่างเส้นตอก
ด้วยการขัดกันของตอก
แต่ละเส้นตามแนวตั้ง
และแนวนอน