Page 53 - มรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรม๒๕๕๓

Traditional Craftsmanship Domain
Intellectual Cultural Heritage 51
การปั้นหล่อพระพุทธรูป แบบไทยประเพณี เป็นงานช่าง
แขนงหนึ่งในงานช่างสิบหมู่ของไทย จั ดอยู่ในกลุ่มงานช่างหล่อ
ซึ่งต้องเกี่ยวเนื่องกับงานปั้น เนื่องจากเมื่อจะทำ�รูปโลหะหล่อก็
ต้องจัดการปั้นหุ่ นรูปนั้นๆ ขึ้ นเสียก่ อน แล้วจึ งเปลี่ยนสภาพรูป
หุ่ นนั้นเป็นรูปโลหะหล่อ กระบวนการแต่ละขั้นตอนจึงมีความ
สัมพันธ์กัน การปั้นหล่อพระพุทธรูปแบบประเพณี มีขั้นตอนโดย
สังเขป ดังนี้
การปั้ น เริ่มจากการขึ้นหุ่ นและการปั้นดินแกนหรือดินหุ่น
เพื่อเป็ นหุ่นแกนทรายชั้นใน ขั้ นตอนต่อไปคื อ การทำ�รางรูป
ตัววี ทั้งรางแกนและรางกิ่ง เพื่อเป็นทางให้โลหะหลอมละลาย
ไหลเข้าแม่พิมพ์ แทนที่ขี้ผึ้งที่ถูกขับไปจากแม่พิมพ์ จากนั้นเป็น
งานทาดิ นมอม คือ การลงนํ้ ายาชนิ ดหนึ่งประกอบด้ วย
ผงขี้ เถ้ า ดิ นเหนี ยว และนํ้ าพอสมควรผสมเข้ าด้ วยกั น
อย่ างเข้มข้น เพื่อให้พื้นผิวหุ่ นเรียบแน่น ตามด้วยงานทาเทื อก
คือ การลงนํ้าเมือกชนิดหนึ่งสำ�หรับงานหล่อโลหะประกอบด้วย
ขี้ผึ้งแท้ นํ้ามั นยาง เคี่ยวให้เข้ ากันจนข้น เพื่อทำ �ให้ ผิวของ
หุ่ นแกนทรายพร้อมสำ �หรั บขั้นตอนการเข้ าขี้ผึ้งหรื อหุ้ มขี้ผึ้ง
จากนั้ น จึ งเป็นการปั้นแต่ งรายละเอียดของประติ มากรรม
ต้นแบบให้สมบูรณ์
การปั้นหล่อพระพุทธรูป
การทำ�แม่พิมพ์ เริ่มจากการทาดิ นนวล คือ ดิ นเหนียว
ตากแห้ง ป่นร่อนเป็นผงดินละเอียด ผสมนํ้าขี้วัว กวนให้ เข้ากัน
นำ�มาทาทับรู ป ๓ ครั้ง แต่ละครั้งต้องผึ่งดินนวลให้แห้งเสียก่อน
จากนั้ นเป็นการตอกทอย ซึ่งเป็นเหล็กเส้นสั้นๆ ปลายแหลม
ตอกผ่านขี้ผึ้งไปติ ดหุ่นแกนทรายให้แน่น เพื่อยึดหุ่ นแกนทราย
กับแม่พิมพ์ ชั้นที่ ๑ มิให้ เคลื่ อนเวลาสุ มไฟไล่ ขี้ผึ้ง จากนั้น
ติดสายชนวนขี้ผึ้ง เพื่อเป็นทางขับขี้ ผึ้งจากแม่ พิมพ์ ขั้นตอน
ต่อไปเป็นการทับดินอ่ อน คือ ดินนวลผสมกับทรายละเอียด
และนํ้า นวดให้ เข้ากั นเป็ นเนื้อเดี ยว โดยพอกทับรูปขี้ ผึ้ ง
ที่ ตอกทอยและติดสายชนวนขี้ ผึ้ งเรี ยบร้อยแล้ ว เพื่ อเป็น
แม่ พิมพ์ ชั้ นที่ ๑ จากนั้ น พอกทั บด้วยดิ นแก่ คื อ ดิ นที่
มีส่วนผสมเป็ นดินเหนี ยวและทรายละเอียดเจือนํ้ า ขยำ�จน
เป็นเนื้อเดียวกั น โดยพอกให้มีความหนากว่าดินอ่ อนเล็กน้อย
เพื่อเป็นแม่พิมพ์ชั้นที่ ๒ ตามด้วยการเข้าลวด คือ การเอาลวด
รัดขัดร้อยเป็นตารางสี่เหลี่ ยม เพื่อมาล้ อมรัดแม่พิมพ์ป้ องกัน
ความร้อนหรื อความกดดันภายในที่ อาจเบ่งให้ แม่พิมพ์แตก
จากนั้นเป็นการเข้าดินทับปลอก คือ การนำ�ดินแก่พอกทับแม่พิมพ์
ชั้นที่ ๒ ที่เข้าลวดรัดไว้ เพื่ อเป็นแม่พิมพ์ชั้นที่ ๓ ผึ่ งแม่พิมพ์
ให้แห้ ง ๔-๗ วัน ต่ อมาทำ�ปากจอบหรือช่องกลวง ซึ่งทำ�ขึ้ น
สำ�หรั บเททองลงไปในแม่พิมพ์ และทำ�รูผุดริมขอบแม่พิมพ์
ซึ่งทำ�เป็นช่องกลวงสำ�หรับระบายอากาศ
การหล่อโลหะ หรือ การเททอง เริ่มจากการล้มหุ่ น คือ
การเคลื่อนย้ายแม่ พิมพ์ที่ หุ้มหุ่ นขี้ ผึ้งไปยังบริ เวณที่จะเททอง
แ ล ะ ก า ร ขึ้ น ท น
คือการยกแม่พิมพ์
กลั บเอาด้ านล่ าง
ขึ้นมาตั้ งบนแท่ น
ที่ จะ เ ททอง ทำ �
นั่ ง ร้ าน และติ ด
รางถ่ายขี้ ผึ้ง เพื่ อ
เป็นรางรองรับขี้ ผึ้ง
ที่ถูกละลายออกมาจากแม่พิมพ์ ต่ อจากนั้นคือการสุมแม่พิมพ์
โดยสุมไฟให้แม่พิมพ์ร้อนจัดจนสำ �รอกขี้ผึ้งออกไปจากแม่ พิมพ์
ตามด้วยการหลอมทองให้ ละลาย และนำ�ไปเทลงใส่ แม่พิมพ์
หลังจากที่ทองเย็นตัวลงแล้ว จึงทุบแม่ พิมพ์ รื้ อลวดที่รัดออก
ตกแต่งความเรี ยบร้อยหลังการหล่อ ตามด้วยการรมดำ� หรือ
ลงรักปิดทองเป็ นลำ�ดับสุดท้าย
กรรมวิธีการปั้ นหล่อพระพุทธรูปตามขนบประเพณีแบบ
โบราณของไทย สะท้อนถึงภูมิปั ญญาในการเลือกใช้วัสดุที่หา
ได้ในท้องถิ่นอย่ างเหมาะสม รวมทั้งมี เทคนิ คการหล่อที่ เป็น
เอกลักษณ์ สามารถหล่อเนื้อโลหะได้ บาง ด้านในพระพุทธรูป
กลวง งานช่างปั้นหล่อพระพุทธรูป จึงถือว่ าเป็นงานประติมากรรม
พุทธศิลป์ที่ทรงคุณค่า และยังเป็นส่วนหนึ่งที่จรรโลงพระพุ ทธ
ศาสนาให้คงอยู่ในสังคมไทยมาโดยตลอด