Page 84 - dcp7

73
ละครพันทาง
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์พรรั ตน์ ดำ�รุง วันทนีย์ ม่วงบุญ และ อานันท์ นาคคง
ละครพันทาง เป็ นละครไทยแบบหนึ่ง ที่ดัดแปลงมาจากละครรำ�แบบดั้งเดิ ม ตัวละครพูดบทของตัวเอง นิยม
แสดงเรื่องที่แต่งขึ้นจากพงศาวดารหรือบทวรรณคดี ที่เกี่ยวข้องกับชนชาติต่างๆ เช่น บทละครเรื่องสามก๊ก ราชาธิราช
พระลอ พระอภัยมณี ตัวแสดงแต่งกายตามท้องเรื่อง มีดนตรีและเพลงบรรเลงขับร้องที่สอดคล้ องกับ โครงเรื่องที่แสดง
นั้นละครพันทางจึงมีรูปแบบเฉพาะและมีเอกลักษณ์ของศิลปะการแสดงไทย
ละครพันทาง เป็นผลงานทางศิ ลปะการแสดงรูปแบบใหม่ในปลายสมัยรัชกาลที่ ๔ และพัฒนาขึ้ นมาก ในสมัย
รัชกาลที่ ๕ ท่ามกลางกระแสการปรับประเทศให้ก้าวสู่ความทันสมัย เป็นละครรำ�แบบผสม (Hybrid Theatre) ที่มี
ลักษณะคล้ายละครพูด ดำ �เนินเรื่องด้ วยบทร้องและบทเจรจาของตัวละคร ผสมผสานทั้งเรื่องราว ลีลาท่ารำ� ท่าทาง
เครื่องดนตรีท่วงทำ�นองเพลงบรรเลง สำ�เนี ยงการร้อง การพูด ภาษา และเครื่ องแต่งกายของไทยกับชนต่ างชาติ
เนื้อเรื่องที่ใช้แสดงนำ�มาจากพงศาวดารหรือวรรณกรรมของชาติต่ าง ๆ เช่น พงศาวดารมอญ พม่า จี น แล้วมาปรุง
แต่งเป็นบทละครไทย อาทิ เรื่องราชาธิราช เรื่องสามก๊ ก เรื่องพระลอ ส่วนผู้แสดงนั้น บางครั้งก็ใช้ ผู้หญิงแสดงทั้งหมด
บางครั้งก็ใช้ ชายจริงหญิงแท้แสดง โดยเจ้าพระยามหินทรศักดิ์ธำ �รง (เพ็ง เพ็ญกุล) ได้เป็นผู้คิ ดรูปแบบขึ้น แต่ บทละคร
ได้มอบให้ หลวงพัฒนพงศ์ ภักดี (ทิม สุขยางค์) เป็นผู้แต่ง ต่ อมาพระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมพระนราธิปประพันธ์พงศ์
เป็นผู้กำ�หนดชื่อว่า “ละครพันทาง” และทรงปรั บปรุงให้มีฉากประกอบการแสดง ดังนั้นจึงสรุปได้ว่ าละครพันทาง
มีพัฒนาการความเป็นมาดั งนี้
ระยะที่ ๑ ละครชาวบ้านลักษณะใหม่
ในปี พ.ศ.๒๔๐๐ เจ้าพระยามหินทร์ศักดิ์ ธำ�รง (เพ็ง เพ็ญกุล) ในขณะที่ดำ�รงตำ�แหน่งเจ้าหมื่ นสรรเพชรภักดี
ได้มี โอกาสเป็นอุ ปทูต นำ�พระราชสาส์ น และคุมเครื่องบรรณาการไปเจริ ญสัมพันธไมตรีกับประเทศอั งกฤษจึงได้
นำ�พงศาวดารและวรรณกรรมของชาติต่างๆมาแต่งเป็นบทละคร รวมทั้ งนำ�แบบอย่างการแสดงละครที่ได้พบเห็ น
มาปรับปรุงการแสดงในคณะละครรำ�ของท่าน ทั้งท่ารำ� ดนตรี สำ�เนียงร้องที่เรียกว่า “เพลงออกภาษา” การพูด และ
การแต่งกายให้เลี ยนแบบชาติต่าง ๆ แล้วจัดการแสดงในโรงมหรสพแห่งแรกของไทย ซึ่ งตั้งอยู่ที่ท่าเตียน โดยผู้ชม
สามารถซื้อบัตรเข้าชมตามราคาที่กำ �หนด ผู้ชมเป็นชนชั้นสูง คหบดี ชาวต่างชาติ (เอเชีย และยุโรป) ที่สนใจการแสดง
ของชาวสยาม เมื่อเจ้าพระยามหินทร์ศักดิ์ธำ �รง(เพ็ง เพ็ญกุ ล) ถึงแก่อสัญกรรม เจ้าหมื่ นไวยวรนาถ (บุศย์) บุตรชาย
จึงเป็นผู้รับสืบทอดต่อ โดยเรียกละครของท่านว่า “ละครบุศย์มหินทร์” จากนั้นท่านได้นำ�ละครโรงนี้ไปแสดงในยุโรป
เป็นครั้งแรกในสมัยรัชกาลที่ ๕ ที่ประเทศรัสเซีย ทำ�ให้เป็นที่รู้จักแพร่หลาย มีบันทึกในหนังสือพิมพ์ของเมืองต่างๆ
ในหลายประเทศ ทำ�ให้เกิดการแลกเปลี่ยนแนวคิดเรื่ องการร่ายรำ�ในวงการเต้นรำ�ของตะวันตกกับหลายชาติพันธุ์