Page 45 - dcp7

34
ซอสามสาย
เรียบเรียงโดย ผู้ช่วยศาสตราจารย์สิ ทธิศักดิ์ จรรยาวุฒิ
ซอสามสาย หมายถึง เครื ่องดนตรีไทยประเภทสี มี สามสาย ทำ�ให้เกิดเสียงโดยการอาศัยคั นชักสี ลากไป
มาบนสายซอ จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์พบว่ามี มาแต่ครั้งกรุงสุโขทัยเป็นราชธานี และนิยมบรรเลงมาจนสมั ย
กรุงศรีอยุ ธยา กรุงธนบุรี จวบจนสมัยกรุงรัตนโกสินทร์
การประดิษฐ์เครื่องดนตรีชนิดนี้ทำ�อย่างวิ จิตรบรรจงเพื่ ออรรถประโยชน์ในการบรรเลงและเพื่ อความงดงาม
ดังนี้ ๑) เทริด เป็นส่วนที่อยู่ด้านบนสุ ดเหนือทวนบน ๒) ทวนบนเป็นส่วนของคั นซอ ทำ�ด้วยไม้แก่น เช่น ไม้พะยุง
ไม้ชิงชัน ไม้มะเกลือ ๓) ลูกบิดมี ๓ อัน ๔) ทวนล่ างนิยมทำ�ด้วย ถมเงิน ถมทอง มุก ๕) พรมบนเป็นส่วนที่เชื่ อมต่ อระหว่าง
ทวนล่างกับกระโหลก ๖) กะโหลกทำ�ด้วยกะลามะพร้าวพันธุ์ซอที่มี กะลานูนออกมา ๓ ปุ่มเรียกว่า “ปุ่มสามเส้ า”
๗) หนังหน้าซอนิยมใช้หนังลูกวัวหนังแพะ หนังแกะ ๘) สายใช้ไหมมาควั่นเกลี ยว ๙) หย่องรองรับสายทั้งสามที่พาด
ผ่านหน้าซอ ๑๐) ถ่วงหน้ าเป็นโลหะประดั บด้วยพลอยติดไว้ ที่หน้าซอเพื่อความสวยงามและให้เสียงซอดั งกังวาน
๑๑) หนวดพราหมณ์เป็นการร้อยสายไหมถักเป็นเกลียวยึดกับพรมล่างใช้ผูกสายซอ ๑๒) พรมล่างเป็นส่วนล่างที่เชื่อมต่อ
ระหว่างกระโหลก ๑๓) เกลียวเจดี ย์ เป็นส่วนปลายของพรมล่าง ๑๔) คันชักทำ�ด้วยไม้แก้ว ไม้พะยุง ไม้ชิงชัน ผูกติด
ด้วยหางม้าสี ขาว
การบรรเลงซอสามสายมีวิธี การบรรเลงสองประเภท คือ การบรรเลงรวมวงและการบรรเลงคลอร้องในวงขับไม้
วงมโหรี วงเครื่องสายผสม ในการบรรเลงคลอร้ องนั้นซอสามสายมีหน้าที่เป็นผู้ช่ วยเหลือนักร้องโดยต้องคลอร้ อง
ให้เหมือนการร้องของนักร้ องให้เหมาะสมมากที่ สุด เทคนิคการบรรเลงซอสามสายนั้นมี ความประณีต ลึ กซึ้ง วิจิตร
บรรจงทั้งการสี แบบขับไม้ การสี แบบไกวเปล การสีแบบฉุยฉาย การใช้คันชักหนึ่ง สอง สี่ หก แปด หรื อสิบหก คันชัก
สะอึกนํ้าไหล งูเลื้อย สำ�หรับการใช้นิ้วมีหลายอย่าง อาทิ นิ้วชุ น นิ้วแอ้ นิ้วนาค-สะดุ้ง นิ้วประ นิ้วพรม การเปิดซอ
ชะงักซอชะงักคั นชัก
ซอสามสายเป็ นเครื่ องดนตรีสำ �คั ญที่ ใช้ ประกอบการบรรเลงใน
พระราชพิธี เช่น พระราชพิธี สมโภชขึ้นพระอู่ พระราชพิ ธีสมโภชขึ้นระวางพระ
คชาธาร บรรเลงในวงขับไม้ วงมโหรี
และบรรเลงประกอบการแสดง
บางชุด ในปัจจุบันสำ�นักดนตรีและ
สถาบันการศึกษายังคงมีการสืบทอด
และเผยแพร่ในสื่อต่างๆ
ซอสามสาย ได้ รั บการขึ้ น
ทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทาง
วัฒนธรรมของชาติประจำ�ปี
พุทธศักราช ๒๕๕๕ การบรรเลงซอสามสายในวงเครื่องสาย ครูเฉลิม ม่วงแพรศรี ศิลปินแห่งชาติ
สาขาศิลปะการแสดง ปีพุ ทธศักราช ๒๕๕๗