Page 105 - dcp7

94
หมอลำ�กลอน
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์ ปิยพันธ์ แสนทวีสุข
หมอลำ�กลอน เป็นการลำ�ที่ใช้บทกลอนโต้ตอบกันระหว่างหมอลำ�ชายและหมอลำ�หญิงในเรื่องต่างๆ บทกลอนที ่
หมอลำ�ใช้ลำ�เรียกว่า “กลอนลำ �” ซึ่งมีลักษณะเป็นร้อยกรองที่มีเนื้อหาสาระหลายประเภท เช่น วิถีชีวิ ต นิทานพื้นบ้าน
ธรรมชาติ วรรณกรรมทางพระพุทธศาสนา คำ �สอนโบราณของชาวอีสาน คติธรรม ข้ อคิดเตือนใจโต้ตอบกัน และ
กลอนที่เกี่ยวกับวิชาการต่างๆ
การแสดงหมอลำ�กลอน ประกอบด้วย หมอลำ�ชายและหมอลำ�หญิง ฝ่ายละ ๑ คน โดยแต่ละฝ่ายมีหมอแคน
ของตน เนื้อหาสาระอยู่ที่บทกลอนที่ใช้ปฏิภาณไหวพริบโต้ตอบกัน ผู้ที่จะเป็นหมอลำ�กลอนที่ดีได้นั้นต้องเป็นผู้มี ความ
รอบรู้หลายด้านและหลากหลาย ทั้งด้านประวัติศาสตร์ ภูมิ ศาสตร์ การทำ�มาหาเลี้ยงชีพ ขนบธรรมเนียมประเพณี
บาปบุญคุณโทษ ค่านิยมสั งคม ข้อธรรมะไปจนถึ งนิทานชาดก และข่าวสารการบ้านการเมือง อีกทั้งต้องมีปฏิภาณ
ไหวพริบในการโต้ตอบและการแก้ปัญหาเฉพาะหน้าบนเวทีได้อย่างทันท่วงที นอกจากนี้ ยังมีความสวยงามอ่อนช้อย
ของท่ารำ�ประกอบการลำ�ที่หมอลำ�ฝ่ายชายและฝ่ายหญิงได้สร้างสรรค์ ขึ้น
เครื่องดนตรีที่ใช้ประกอบการแสดงหมอลำ�กลอน คื อ แคน หมอแคนเป่าแคนประกอบการลำ�กลอน แคนเป็น
เครื่องดนตรี เพียงชิ้นเดียวที่ใช้ประกอบการแสดงหมอลำ �กลอนของชาวอีสาน การเลือกใช้แคนประกอบการแสดงนั้น
ขึ้นอยู่กับหมอลำ� เช่ น หมอแคนของหมอลำ�ฝ่ายชายใช้แคนเจ็ ดหรือแคนแปด ส่ วนหมอแคนของหมอลำ�ฝ่ายหญิ ง
ใช้แคนที่มี เสียงใหญ่คือแคนเก้า
นอกจากหมอลำ�กลอนจะเป็นศิลปะที่ให้ความบันเทิงสนุกสนานเพลิดเพลิน สอดแทรกความรู้ ความคิด คติธรรม
ความเชื่อ ตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณีต่างๆ ที่ทำ�ให้คนฟังเกิดความเฉลียวฉลาด และมีส่วนช่วยส่งเสริมจริยธรรม
คุณธรรม รักษาบรรทั ดฐานของสังคม ช่วยอนุรักษ์ วรรณกรรมและศิลปะพื้ นบ้านแล้ ว ยังเป็นสื่อในการถ่ ายทอด
ความคิดเห็นของประชาชน เป็นภูมิปัญญาของชุมชนในสมัยที่การศึกษายังไม่เจริญเช่นทุกวันนี้ ถือเป็นการศึกษานอก
ระบบที่เน้ นความประพฤติ สอนให้คนเป็นคนดี และในสมัยหนึ่งหมอลำ�ยังช่วยเผยแพร่ความรู้ด้ านลัทธิ การเมือง
ชี้แนะให้ประชาชนเข้าใจในการปกครองระบอบประชาธิ ปไตย และให้ความรู้ต่างๆ เช่ น การวางแผนครอบครัว
การคุมกำ�เนิด การกินที่ถูกสุขลักษณะ เป็ นต้น
ปัจจุบันหมอลำ�กลอนก็อยู่ ในสภาพเช่นเดียวกับการละเล่นหรือ
การแสดงพื้นบ้านอื่ นๆ ที่มี แนวโน้มจะสู ญหายหรือเสื่อมไปจากความ
นิยมของชาวอีสาน จึงต้องมีการประยุกต์ ให้เข้ากับการเปลี่ยนแปลงทาง
สังคม ตัวอย่างหมอลำ� ที่พัฒนาไปจากหมอลำ�กลอน เช่น หมอลำ�เพลิน
ลูกทุ่ง หมอลำ� และหมอลำ�ซิ่ง ฯลฯ ตั วอย่างหมอลำ�กลอนที่โดดเด่ นและ
คงคุณค่าตามแบบแผนเดิม เช่น หมอลำ�ฉวี วรรณ พันธุ ศิ ลปินแห่งชาติ
หมอลำ�กลอน ได้ รั บการขึ้นทะเบี ยนเป็นมรดกภูมิ ปัญญาทาง
วัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช ๒๕๕๒
การแสดงหมอลำ�กลอน โดยแม่ ฉวีวรรณ พันธุ
ศิลปิ นแห่งชาติปีพุทธศักราช ๒๕๓๖
และพ่อเคน ดาเหลา ศิลปิ นแห่งชาติปีพุทธศักราช ๒๕๓๔