Page 100 - dcp7

89
วงมังคละ
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์ ณรงค์ชั ย ปิฎกรัชต์
วงมังคละ เรียกอีกชื่อหนึ่งว่า “วงปี่กลอง” เป็นดนตรี พิธีกรรมศั กดิ์สิ ทธิ์ที่ใช้เสียงสื่อสารและเพื ่อความเป็น
สิริ มงคล เดิมใช้ ประโคมในขบวนแห่พระและใช้ประโคมในงานมงคล แต่ในปั จจุบันใช้ประโคมทั้ งในงานมงคล
งานอวมงคล นำ�ขบวนแห่ และประกอบท่าร่ายรำ�
วงมังคละมีประวัติ สืบทอดมาตั้งแต่สมัยสุโขทัยเป็ นราชธานี จากข้อมูลตำ �นานพระพุทธสิหิงค์* กล่าวไว้ว่ า
“เมื่ อครั้งที่พ่อขุนศรีอินทราทิตย์เสด็จเยือนเมืองนครศรีธรรมราชทรงทราบจากพระเจ้าจันทรภาณุ (พระเจ้าศิริธรรมนคร)
ว่าที่เมืองลังกา ซึ่งขณะนั้ นเป็นเมืองขึ้นของนครศรีธรรมราชมีพระพุทธสิหิงค์ มีพุทธลักษณะงดงามมาก ทรงปรารถนา
ที่จะได้ไปประดิษฐาน ณ เมืองสุ โขทัย จึงทรงเจรจาขอให้พระเจ้าจันทรภาณุจัดการให้ พระเจ้าจันทรภาณุทรงจัด
ริ้วขบวนนำ�พระพุทธสิ หิงค์ส่ งไปยังเมืองสุโขทั ย นอกจากนี้ในรัชกาลพ่อขุนรามคำ�แหงมหาราช กษัตริย์พระองค์ที่ ๓
ทรงกระทำ�โอยทานแก่ มหาเถรสั งฆราชปราชญ์เรี ยนจบปิฎกไตร ที่ ลุแต่เมืองนครศรีธรรมราช” โดยความก็ คือ
พระพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศ์ในเมืองสุโขทั ยนั้นได้รับการเผยแผ่มาจากเมืองนครศรี ธรรมราช
ในวั ฒนธรรมของชาวลังกานับแต่อดีต มีวงมังคละเภรีประกอบด้วย ปี่ที่มี ปากลำ�โพงลักษณะอย่างเดียวกับปี่ชวา
กลองคู่สำ �หรับสะพายตี ใช้ประโคมในงานมงคลต่างๆ แม้ในปัจจุ บันก็ยังมี ใช้ประโคมนำ�ขบวนแห่ พระเขี้ ยวแก้ว
ของพระพุทธเจ้า การจัดริ้วขบวนนำ�พระพุทธสิหิงค์เมื่อครั้งสุโขทัยนั้นจึงธรรมเนียมการนำ�วงมังคละเภรีประโคมตลอด
เส้นทาง วงดนตรี นี้จึงมี ความเชื่อ ลักษณะของวง รูปแบบการบรรเลงเช่นเดียวกับวงกาหลอของภาคใต้ วงมั งคละ
เมื่อแพร่ กระจายสู่ สุโขทั ยแล้วได้มีการนำ�ไปใช้ประโคมงานต่างๆ สื บทอดต่อเนื่องกันมาในประเพณีของประชาชนใน
สุโขทั ยและพื้นที่ ใกล้ เคียง คือ พิษณุโลก และบางส่วนของอุตรดิตถ์ ส่วนเครื่องดนตรีในวงมีพัฒนาการจนเป็นรูปแบบเฉพาะ
ประกอบด้วย ปี่ (มีลำ�โพง) ฆ้องแขวนหรื อฆ้องราว (มี ๓ ใบ) โกร๊ก (กลองขนาดเล็ก บางแห่งเรียกว่ าจ๊กโกร๊ก) กลองยืน
กลองหลอน ฉาบ และกรับ บางวงเพิ่ม ฉิ่ง รำ�มะนา ชื่อวงดนตรีที่ประสมวงนี้ เดิมเรียกว่า “วงปี่กลอง” ส่วนชื่อ
“วงมังคละ” เรียกตามบันทึกของสมเด็จพระเจ้ าบรมวงศ์เธอ เจ้ าฟ้ากรมพระยานริศรานุวั ดติวงศ์ เมื่อเสด็ จเมือง
พิษณุโลก ใน พ.ศ. ๒๔๔๔ โดยทรงเรียกตามคำ�ที่ได้ รับการอธิบายของสมภารวัดสกัดนํ้ามัน และพระยาเทพาฯ
ว่า “วงมังคละ” ชื่อของวงดนตรีนี้จึงเป็นชื่อหนึ่งที่นิยมเรี ยกในปัจจุบัน
ลักษณะของวงมังคละ เป็นวงดนตรี ประโคมนำ�ขบวนแห่ วงประโคมในงานพิธีต่างๆ เมื่อมีการคิดกระบวนท่ ารำ�
ใช้วงมังคละบรรเลงประกอบท่ารำ� และปรับเปลี่ยนในรูปแบบบรรเลงตามอย่างวงดนตรีทั่วไป ขั้นตอนสำ�คัญก่ อนการ
บรรเลงเริ่มด้วยการไหว้ครู ต่ อด้วยเพลงกลองชื่อเพลงไม้สี่ซึ่งถือเป็นเพลงครู จากนั้นจึ งมีการนำ�เพลงอื่นๆ ตามที่แต่ละ
วงใช้บรรเลง เช่ น เพลงไม้หนึ่ง ไม้สอง ไม้สาม กระทิงกินโป่ง นมยานกระทกแป้ง สาวน้อยประแป้ง คางคกเข็ดเขี้ยว
เก้งตกปลัก ตุ๊ กแกตีนปุก ข้าวต้มบูด แพะชนแกะ คุดทะราดเหยี ยบกรวด ฯลฯ สำ�หรับวงที่บรรเลงประกอบท่ารำ�
ทั้งท่ารำ�นำ�ขบวนแห่ และท่ารำ�ที่เรียกว่ารำ�มังคละ หรือที่ประดิษฐ์ขึ้นใหม่ มีท่ารำ�ซึ่งนิยมอย่ างแพร่หลาย เช่น ท่าเจ้าชู้
ไก้แจ้ ท่าเจ้าชู้ยักษ์ ท่าป้อ ท่าเมิน ท่าลิงอุ้มแตงหรือท่ารำ�ลิงขย่มตอ ฯลฯ