Page 30 - dcp6

19
นิทานปัญญาสชาดก
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์ ทรงศักดิ์ ปรางค์วัฒนากุล
ปัญญาสชาดก หรือ ปัณณาสชาดก เป็นชาดกนอกนิบาตหรือพาหิรชาดก แต่งขึ้นโดยนำ�นิทานจากอรรถกถา
ชาดกและนิทานพื้นบ้านมาดัดแปลงให้เป็นเรื่องราวของพระโพธิ สัตว์ในชาติภพต่างๆ ให้ต้นเรื่องมีสถานที่พระพุทธเจ้า
ตรัสเล่ าชาดกและเหตุที่ปรารภชาดก และตอนท้ายมีประชุมชาดก กล่าวถึงตัวละครในเรื่องมาเกิดเป็นใครในปัจจุบัน
ชาดกแต่ละเรื่องมุ่งสั่งสอนหลั กธรรมทางพุทธศาสนา อาจมีหลักธรรมสำ �คัญหนึ่ งอย่างหรือหลายอย่ างอยู่ในเรื่ อง
เดียวกัน แต่ในความเป็นนิ ทานพื้นบ้านจึงยังคงสร้างความสนุกสนานเพลิดเพลินให้แก่ ผู้ฟัง
ตามชื่อ “ปัญญาสชาดก” แปลว่า ชาดก ๕๐ เรื่อง พระสงฆ์ล้านนาโบราณเรี ยก ชาดกนอกสังคายนา ล้านนา
ทั่วไปเรียกว่า ปัญญาสชาดก ลาวเรียกว่า พระเจ้า ๕๐ ชาติ พม่าเรี ยกว่า ชิมเมปัณณาสชาติ หมายถึงชาดก ๕๐ เรื่ อง
ของเชียงใหม่ ไทยกลางเรียก พระปัญญาสชาดก หรือพระเจ้า ๕๐ ชาติ ชาดกนอกนิบาตในล้านนามีประมาณ ๒๒๐
เรื่อง ซึ่งแสดงให้เห็ นถึงความนิยมของชาวล้ านนาที่แต่งชาดกนอกนิ บาต สำ�หรับปัญญาสชาดก เป็ นการรวมเอา
ชาดกนอกนิบาต ๕๐ เรื่ องมาเข้าชุดกัน
การรวมชาดกเข้าเป็น ปัญญาสชาดก นั้น แต่ละแห่งมีเรื่องชาดกไม่เหมื อนกัน พิชิ ต อัคนิจ และคณะ (๒๕๔๑)
กล่าวว่า เมื่อนำ� “ปัญญาสชาดก” ฉบับภาษาไทย ฉบับลาว ฉบับพม่า และฉบับเชียงตุง (ซึ่งเป็นแบบโวหาร มีอยู่ ๒๖
เรื่อง) มาตรวจสอบดูแล้ว พบว่า แต่ละชุดมิได้มีชาดกที่ ตรงกันทั้งหมด เมื่อนำ�ชาดกต่างๆ ใน “ปัญญาสชาดก” ฉบับ
ลาว พม่า และเขมรมารวมกันแล้ว พบว่ามีชาดกเรื่องต่างๆ ที่ไม่ ซํ้ากันนับได้ถึง ๑๐๔ เรื่อง และเรื่องดังกล่าวทั้งหมด
สามารถพบได้ในฐานะชาดกเดี่ยวครบทุกเรื่องในล้านนา”
เชื่อกันว่า ปัญญาสชาดก แต่งขึ้นประมาณ พ.ศ. ๒๐๐๐ – ๒๒๐๐ โดยพระสงฆ์เชียงใหม่ ปัญญาสชาดก ฉบั บ
ล้านนา ตามที่ปรากฏในคัมภีร์ปิฎกมาลาซึ่งเป็นคัมภีร์บันทึกรายชื่ อคัมภีร์ พระไตรปิฎกแบบล้านนา มี ๕๐ เรื่อง แบ่ง
เป็น ๕ วรรค แต่ละวรรคมี ชาดก ๑๐ เรื่อง ดังนี้