Page 25 - dcp6

14
ที่ปราสาทหินพิมาย ตรงบริเวณปรางค์ท้าวพรหมทัตเคยมีรูปประติ มากรรมอยู่ ๓ รูป ชาวบ้านเรี ยกกันว่า
รูปท้าวพรหมทัต รูปพระปาจิต และรูปนางอรพิมพ์ ปัจจุบันเหลือแต่ รูปพระปาจิตเท่านั้น อันที่จริงรูปปั้นที่ ชาวบ้ าน
เข้าใจว่าเป็นรูปท้าวพรหมทัตนั้น แท้จริงคือ “พระชัยพุทธมหานาถ” ซึ่ งเป็นพระพุทธ รูปศิ ลารูปร่างเหมือน องค์จริง
ของพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ ที่พระองค์ได้ ส่งไปไว้ตามเมืองสำ�คั ญต่างๆ ๒๒ เมือง รู ปนางอรพิมพ์ คือ รูป “พระนางชย
ราชเทวี” พระมเหสี ของพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ ในรู ปนางปรัชญาปารมิตา เมืองพิมาย หรือในจารึก เรียก “วิ มายปุระ”
เป็นชุมชนขนาดใหญ่ที่มีผู้คนอาศัยอยู่มาตั้งแต่สมัยก่ อนประวัติศาสตร์
นิทานเรื่องนี้นอกจากจะเป็นตำ�นานของปราสาทหินพิ มายแล้ว ชื่อสถานที่ ต่างๆในเรื่ องที่อยู่ในเส้ นทางจาก
บริเวณลำ�ปลายมาศไปจนถึงเมื องพิมาย ยังเป็นเส้นทางโบราณเก่าแก่ที่แสดงร่ องรอยประวัติ ศาสตร์ของอาณาจักร
ขอมโบราณหรือเจนละในช่ วงปลายพุทธศตวรรษที่ ๑๑-ต้นศตวรรษที่ ๑๒ กษัตริย์ คนสำ�คัญของเจนละ คือ
เจ้าชายจิตรเสนะหรือมเหนทรวรมัน ผู้นับถือศาสนาพราหมณ์ไศวนิ กายที่ขยายอำ�นาจจากบุรีรั มย์ สุรินทร์ ขึ้นมา
ทางที่ราบสูงโคราช หลังยึดอาณาจั กรฟูนันซึ่งเป็นอาณาจักรของกษัตริย์นับถือพุ ทธศาสนาในปลายพุทธศตวรรษที่
๑๑ พระองค์ยกทัพขึ้ นไปตามลำ�นํ้าโขง ปราบเมืองต่างๆของเจนละโดยเฉพาะเมื องเศรษฐปุระเมืองหลวงในขณะนั้น
เรื่องราวของ พระเจ้ าจิตรเสนกษั ตริย์นักรบที่ยกทัพขึ้ นปราบบ้านเมืองตามลำ �นํ้ามูล น่าจะเป็นที่มาของ
พระปาจิตในตำ�นานนิทานชาวบ้าน นางอรพิมพ์ จะมีตั วตนจริงหรือไม่ประวัติศาสตร์มิได้บันทึกไว้ แต่เห็นเค้าว่าเมื อง
พิมายเป็นกลุ่มที่นับถือพุทธศาสนาอยู่ก่อนที่ศาสนาฮินดู-ไศวนิกายจะเข้ามายึดครอง นางอรพิมพ์อาจเป็นอุปมาของ
ดินแดนชาวพุทธในลุ่ มแม่นํ้ามูลที่ พระเจ้าจิ ตรเสนได้ ครอบครองก็เป็ นได้ เช่ นเดียวกับนางสีดาในวรรณคดีเรื่ อง
รามายณะของอินเดีย
แม้นิทานเรื่องนี้จะไม่แพร่ หลายไปยังภูมิภาคอื่นมากนั ก แต่ในสมัยกรุงธนบุรีก็มี สมุดไทย ๔ เล่ม ชื่ อปาจิตต
กุมารกลอนอ่ านพบที่พระราชวังหลั งกรุ งธนบุรี สันนิษฐานว่าคงได้มาจากเมืองโคราช เพราะพระเจ้าหลานเธอ
กรมพระอนุรั กษ์เวศร กรมพระราชวังบวรถานพิมุข หรื อพระยาสุริยอภัย เดิมเคยเป็นเจ้ าเมืองโคราชมาก่อน ส่วนคนใน
ท้องถิ่นก็ ยังคงเล่านิ ทานนางอรพิมพ์ -พระปาจิตในรูปตำ �นานและร้องเล่ าเป็นเพลงโคราช นอกจากนี้ช่ างเขียน
ท้องถิ่นยังได้นำ�เหตุการณ์ตอนเณรพายเรื อมารับนางข้ามฟากแม่นํ้าไปวาดไว้ ที่บานแผละ หน้าต่ างบานที่ ๑ ซ้ายมือ
พระประธาน ในสิม (พระอุโบสถ) วัดทุ่งศรี เมือง อำ�เภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี และจิ ตรกรรมฝาผนังด้านนอก
ของสิมวัดบ้านยาง อำ�เภอบรบือ จังหวัดมหาสารคาม
ปัจจุบั นได้มีการนำ �เรื่องนี้มาใช้ ในการท่องเที่ยวเชิงวั ฒนธรรมหน่ วยงานในท้องถิ่นมีการส่ งเสริ มเส้ นทาง
ท่องเที่ยวที่อำ�เภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา ตามรอยนิ ทานเรื่องท้าวปาจิ ต นางอรพิม โดยเริ่มจากไปลงเรืออีโปง
ที่ท่านางสระผม ลองนั่งเกวี ยนเทียมวัวที่ประตูเมืองพิมาย ไปเยี่ยมชมวังท้าวพรหมทัตที่ปราสาทหินพิมาย และเมรุ
พรหมทัตที่อยู่ใกล้กัน จากนั้นไปวัดสระเพลงชมตู้พระธรรม ที่แกะสลักเป็นเรื่องราวปาจิต อรพิม และดูการทำ�หมี่พิมาย
หรือลองชิมที่ไทรงาม ต่ อไปเยี่ยมท้าวพรหมทัต ท้าวปาจิ ต และนางอรพิม ต่อที่พิ พิธภัณฑ์แห่งชาติพิมาย นอกจากนี้
ใน พ.ศ. ๒๕๕๖ ยังมีการนำ�นิทานเรื่องท้าวปาจิต-อรพิมพ์ มาจัดการแสดงแสงเสียง ในงาน “ท่องเที่ยวปราสาทเมืองตํ่า
ตามรอยอารยธรรมขอมโบราณ” เพื่อส่งเสริมและประชาสัมพันธ์การท่องเที่ยวอำ�เภอประโคนชัย จังหวัดบุรีรัมย์อีกด้วย
นิทานท้าวปาจิต-อรพิมพ์ ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช
๒๕๕๘