Page 116 - dcp4

105
พิ ธีบายศรีสู่ขวัญ
เรียบเรี ยงโดย ผู้ช่ วยศาสตราจารย์ชื่น ศรีสวัสดิ์
พิธีบายศรีสู่ขวัญตามวัฒนธรรมอีสาน หรือภาษาท้องถิ่นดั้งเดิมอีสานเรี ยกว่าบาศรีสูตรขวัญเป็นประเพณีดั้งเดิม
ที่เชื่อว่าจะเป็นสิริ มงคลเกิดความสวัสดี กับผู้ รับขวัญหรือเจ้ าของขวัญ เดิมที เข้าใจว่าจะทำ�กั นในหมู่ชนชั้ นเจ้านาย
ผู้ใหญ่ เพื่อให้เกิดสิริมงคลเป็นประเพณีของพราหมณ์ เนื่องจากบรรพบุรุษของชาวอีสานได้ผ่านการนับถือทั้งธรรมชาติ
ศาสนาพราหมณ์ และศาสนาพุทธมาจึงมีการเลือกสรรเอาส่วนที่ดีมาปรั บใช้ และได้ยึดถือปฏิบัติเป็นประเพณีสำ�คัญ
อย่างหนึ่งของชาวอี สานสืบมาตราบเท่าปัจจุบัน
การบายศรีสู่ขวัญนอกจากภาคอีสานแล้วยั งมีการปฏิบัติในภาคอื่นๆ ของไทยด้วย นิยมทำ�กันในแทบทุ กโอกาส
ทั้งในคราวประสบโชคและประสบเคราะห์ คราวที่ ต้องพลัดพรากจากไกล คราวกลับมาสู่ถิ่นฐานบ้านเกิด คราวที่เจ้านาย
หรือพระสงฆ์ผู้ใหญ่มาเยือน คราวที่มี การเปลี่ยนแปลงสำ�คั ญในชีวิตเช่น การบวช การแต่งงาน การเข้ารับราชการ
ทหาร การได้งานใหม่ การได้เลื่ อนขั้นเลื่อนตำ�แหน่งที่สูงขึ้นตลอดทั้งคราวเจ็ บไข้ได้ป่วย เป็นต้น
“ขวัญ” เป็นสิ่งที่ไม่มี ตัวตนแต่เชื่อว่ามีอยู่ประจำ�ตัวของคนและสัตว์มาแต่กำ�เนิด ถ้ าขวัญของผู้ใดอยู่กับเนื้อ
กับตั วผู้นั้นจะมีแต่ความสุ ขกายสบายใจ แต่ถ้ าขวัญของผู้ใดหลบลี้หนีหายผู้นั้นจะมีลั กษณะอาการตรงกันข้ าม
ขวัญจึงมีหน้าที่รักษาประคับประคองชีวิตและติดตามเจ้าตัวไปทุกหนทุกแห่งการทำ�พิธีสู่ขวั ญจึงเป็นการเชิญขวัญให้
อยู่กับเนื้อกับตัวซึ่งนอกจากจะทำ�ให้อยู่ดีมีสุขแล้วยังจะส่ งเสริมให้มี กำ�ลังใจที่เข้มแข็ง มีสติไม่ประมาท ชาวอีสานนิยม
เรียกสิ่งที่ เป็นที่รักและเสริมสิ ริมงคลแก่ตนว่าขวัญ เช่น ลูกแก้ว เมียขวัญ ช้างขวัญ ม้าขวัญ เพื่อนขวัญ ของขวั ญ เป็นต้น
และเรียกผู้ที่รู้วิธีทำ�ขวัญว่าหมอขวัญหรือหมอพราหมณ์ เรี ยกวิธี เรียกขวัญให้มาอยู่กับตัวว่าสู่ขวัญ เรียกการสวดหรื อสูตร
ในพิธี กรรมสู่ขวัญของพราหมณ์ว่ าสูตรขวัญ เรียกเครื่องใช้ ในพิธี สู่ขวัญว่าบายศรีซึ่งทำ�ด้วยใบตองกล้ วยเย็บเป็ น
กรวยเรียงกันประดับด้วยดอกไม้สด เช่น ดอกดาวเรืองดอกมะลิ ดอกบานไม่ รู้โรย ดอกจาปาขาว (ดอกลั่นทม) จั ดเป็น
ระเบียบอยู่บนพานหรื อโตก ปกตินิ ยมจัดด้วยพานทองเหลื องหมอพราหมณ์บางท่ านให้แยกพาขวัญสำ�หรับใส่
เครื่องใช้ประจำ�ตัวของผู้เข้าพิธี สู่ขวัญอันได้แก่ กระจกส่องหน้ า หวี เส้นผมตัดจากศีรษะเล็กน้อย เล็บ ผ้าขาวและ
เครื่องประดับอื่นๆต่างหาก ส่ วนพานบายศรีจะใส่ ธูปเทียน ขนมไทย ผลไม้นิยมเป็นกล้วยนํ้าว้าและเส้นด้ายไว้สำ�หรับ
ผูกข้อมือ (ผูกแขน) โดยมีการวางไว้ อย่างเป็นระเบียบตามช่องดอกไม้ แต่โดยทั่วไปจะใช้เพี ยงพานเดียวรวมเรียกว่า
พาขวัญ หรือพานบายศรี เมื่อเตรียมทุกอย่างเรียบร้อยแล้ว
การสูตรหรื อสวดเชิญขวัญจะเริ่มขึ้ นทุกคนจะนั่ งพับเพี ยบล้อมวงหันหน้าเข้าสู่พาขวัญ ผู้ที่เป็นเจ้าของขวั ญจะ
เอามือขวาจับพาขวั ญพ่อแม่ญาติผู้ ใหญ่ที่เคารพนับถือจะนั่งอยู่ทางด้านเหนือ ผู้รับขวัญมิตรสหายหรือแขกในงานจะ
นั่งด้านใต้ และร่วมกันยกพาขวัญขึ้นตอนเริ่มพิธี หมอทำ�ขวั ญจะตั้งจิตอธิษฐานให้เจ้าของขวัญมีความสุขความเจริญ
แล้วสวดเป็นภาษาบาลี ซึ่งมี ความหมายว่า ขออันเชิญเทวดาผู้เป็นใหญ่ มีท้าวสักกะ พระอินทร์ พระพรหม และ