Page 81 - dcp3

70
ฆ้องบ้ านทรายมูล
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์ สุนีย์ เลี่ยวเพ็ญวงษ์
ฆ้อง เป็ นเครื่องโลหะประเภททองเหลือง หรือเหล็ ก ใช้สำ�หรับตีให้เกิดเสียง ลักษณะกลม มีขอบฆ้อง (ฉัตร)
เพื่อให้มี ความแข็งแรงไม่ บิดงอ เจาะรูขอบไว้ร้อยเชือก สำ�หรับแขวนฆ้องได้ ตรงกลางตั วฆ้อง มีปุ่มใหญ่ (จูมฆ้อง) ไว้
สำ�หรับตีด้วยค้อนตีฆ้อง ซึ่งจะมีขนาดเท่าๆ กับจูมฆ้องสำ�หรับฆ้องบ้านทรายมูล จะมีจูมประดับ รอบๆ จู มใหญ่อีก
๘ จูม รวมเป็น ๙ จูม ซึ่ งเป็นลักษณะเฉพาะของฆ้องบ้านทรายมูล เพื่ อความเป็นมงคล สันนิ ษฐานว่าไทยรับมาจาก
พม่า ที่พ่อค้าเร่จากพม่านำ�มาขายตามคำ �กล่าวที่ ว่า “กุลาขายฆ้อง” แล้วมีการเรียนรู้วิ ธีการตีฆ้องจนทำ�กันมากที่
บ้านทรายมูล จังหวัดอุ บลราชธานี
สมัยก่อนการทำ�ฆ้องจะต้องคำ�นึงถึง โศลก หรือโสกฆ้อง คื อการวัดขนาดความกว้างของฆ้องด้วยมือของเจ้าของ
แล้วกล่าวคำ� โสกฆ้ อง ซึ่งจะมีกลุ่มคำ�หรือวลี ที่ทั้งดีหรือไม่ดี ถ้าตกคำ�ไม่ ดีก็จะต้องแก้ไขใหม่ ให้มีสัดส่ วนและขนาดที่
ถูกต้อง โสกฆ้องที่จำ�กันมาแต่ โบราณ ดังนี้
สิทธิมั งคละโชค ต้องอดโลกป่าวดูดาย เสียงบ่วายบ่มั่ว
เสียงดังทั่วทั้งแผ่นธรณี แสนมเหสีมานั่งเฝ้ า เป็นเจ้าแผ่ นดินทองเหลือง
แห่ขุนเมืองขึ้นนั่ งแท่น แสนคนแล่นมาเต้า ตีอูดเอ้าเสพขอนผี
นางธรณีตกใจสะท้าน ตีออกบ้ านมาเอาชัย
ขั้นตอนการทำ�ฆ้อง เริ่มจากการวัดขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางของหน้าฆ้องตามที่ ต้องการ และกำ�หนดขนาดของ
ขอบฆ้องให้เหมาะสมกับขนาดของหน้าฆ้อง เพื่อให้ฆ้องคงรูปทรงไม่บิดงอ และสวยงาม เช่น ฆ้อง ๕๓ ซม. ขอบฆ้ อง
กว้าง ๗ ซม. ฆ้อง ๑๐๐ ซม. ขอบฆ้องกว้าง ๑๑ ซม. เป็ นต้น แล้ วใช้กรรไกรตัดหน้าฆ้องให้เป็นวงกลมตามกำ�หนด และ
พันขอบฆ้อง จากนั้นจึงนำ�ฆ้องที่ทำ�เป็นโครงไว้มาวางหงายบนพื้น แบ่ งสัดส่ วนหน้าฆ้องเป็น ๓ ส่วน จากจุ ดศูนย์กลาง
วัดขนาดจูมใหญ่ จากจุดศูนย์กลางฆ้องให้ได้ขนาดจูมตามสั ดส่วนที่เหมาะสม เช่น ฆ้องขนาด ๕๓ ซม. ขนาดเส้นผ่า
ศูนย์กลางจูม ๑๓ ซม. ฆ้องขนาด ๑๐๐ ซม. จู มขนาด
๒๕ ซม. เป็นต้น แล้วกำ�หนดแนวจูมประดับ ๘ จูม รอบ
จูมใหญ่ และแนวตีเอาเสียงของฆ้อง ซึ่งช่างจะกำ�หนด
ได้ด้วยความชำ�นาญ ช่างผู้ชำ�นาญจะยกฆ้องที่ทำ�สำ�เร็จ
แล้ว มาตีแต่งเสียงอีกครั้งโดยอาจจะแขวนไว้ ในระดับ
สายตา แล้ วใช้ค้อนจกขนาดกลางตีตั้ งแต่ด้ านนอก
ขอบจูมประดับออกมาตามแนวเส้ นตีเอาเสียง จนถึง
ขอบฆ้อง เพื่อเป็ นการทดสอบเสียง ซึ่งต้องดู ฟัง และ