Page 79 - dcp3

68
เครื่องทองเหลืองบ้ านปะอาว
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์ สุนีย์ เลี่ยวเพ็ญวงษ์
บ้านปะอาวอยู่ทางทิ ศตะวันตกห่างจากตัวเมื องอุบลราชธานี ราว ๒๓
กิโลเมตร เครื่องทองเหลืองบ้านปะอาว เป็นผลิ ตภัณฑ์ที่ทำ�ขึ้นจากทองเหลือง
ซึ่งเป็ นวัสดุผสมระหว่างทองแดงกับสั งกะสี โดยทั่ วไปใช้สั ดส่วนผสมทองแดง
กับสังกะสี ๗๐:๓๐ ผลิตเป็นเครื่องใช้ประเภท ขิก ลูกกระพรวน เชี่ ยนหมาก
ตะบันหมาก ผอบ เต้าปู น เครื่องทองเหลื องบ้านปะอาว มี ลักษณะสมมาตร
เท่ากันทุกด้ านเพราะใช้วิธี การปั้นหุ่นแม่พิมพ์ พันเส้นขี้ผึ้ง หุ้มพิมพ์ เผาไล่ขี้ ผึ้ง
(เรียก lost Wax) ในการหลอมโลหะเพื่อเททองเหลื องหลอมละลายแทนที่ แล้ว
กลึงชิ้นงานที่ได้ให้สวย เงางาม ซึ่งพบหลักฐานทางโบราณคดีที่บ้านเชียง แสดง
ถึงเทคโนโลยีหล่อเครื่องทองเหลืองที่ยาวนานมากว่า ๒,๐๐๐ ปี และมี การผลิต
กันที่บ้านปะอาวสื บต่อมายาวนานราว ๒๐๐ ปี
การผลิตเครื่องทองเหลื องบ้านปะอาว เริ่มจากการทำ�แม่พิมพ์ชั้นในเป็น
หุ่นต้นแบบเรียก แกนทราย เพื่อเป็นหุ่นต้นแบบ
ตามรูปแบบที่ ต้องการด้ วยดินละเอียด ซึ่งได้จาก
ดินจอมปลวกผสมกับมู ลวัว แล้วใช้ ไม้ มอนน้ อย
(ซึ่งเป็นไม้ยาวประมาณ ๑๓ ซม. ปลายเรียว ปล่อง
ตอนกลาง ทำ�จากไม้เนื้อแข็ง) จุ่มนํ้าเสี ยบตรงกลาง
ของหุ่นต้นแบบให้ทะลุผึ่งทิ้งไว้ให้ดินหมาด จึ งถอด
ไม้มอนน้ อยออก แล้ววางหุ่นต้ นแบบผึ่งแดดให้
แห้งสนิท จึงนำ �มากลึงผิวด้วยแท่ นกลึงให้ผิ วเรียบ
สมํ่าเสมอเรียก การเสี่ยนพิมพ์ แล้วใช้เส้ นขี้ผึ้งซึ่งได้
จากการผสม ขี้ผึ้ง ขี้ซี และขี้สูด สัดส่ วน ๑๐:๓:๓
ต้มหลอมให้เป็นเนื้อเดียวกัน ปล่อยให้เย็นตัว ขี้ผึ้งผสมจะลอยตัวขึ้ นมาบนนํ้ามี ความหนืด เหนียวพอจะปั้นเป็นเส้น
ยาวใส่กระบอกรีดขี้ ผึ้ง (บั้งเดียก) ซึ่งทำ�จากกระบอกไม้ไผ่ ที่ทิ้งกิ่งตรงข้ อไว้สำ�หรับจับเวลารีดขี้ผึ้ ง ใส่ท่อเหล็กหรือ
ท่อทองเหลืองไว้ในกระบอกให้พอดีกัน ใช้ไม้จากกิ่ งลำ�ดวนมีด้ามจั บด้วยไม้ไผ่ขนาดพอดีกับท่อทองเหลืองเป็นตัวดัน
ขี้ผึ้งที่ใส่ไว้ในกระบอก รีดให้ขี้ผึ้งออกมาเป็นเส้นยาวตามขนาดที่ต้องการ รองเส้ นขี้ผึ้งด้วยกระด้ง รีดเส้นวนไปรอบๆ
พร้อมกับพ่นนํ้ าฝอยใส่เส้นขี้ผึ้งเพื่อไม่ให้จับตัวติดกัน นำ�เส้นขี้ผึ้งที่ได้มาพั นขี้ผึ้งรอบแม่พิมพ์ ชั้นในที่กลึงเรียบร้อยแล้ว
จากศูนย์กลางด้านก้นต่อเนื่องจนถึงด้านบน (ขนาดเส้นขี้ผึ้งจะเท่ากับขนาดความหนาของวั สดุที่จะหล่อ) นำ�ไปลนไฟ