Page 67 - dcp3

56
การปั้นหล่อพระพุทธรูป
เรียบเรี ยงโดย กรมส่งเสริมวัฒนธรรม
การปั้นหล่อพระพุทธรูปแบบไทยประเพณี เป็ นงานช่าง แขนงหนึ่งใน
งานช่างสิบหมู่ของไทย จัดอยู่ในกลุ่มงานช่างหล่อ ซึ่งต้องเกี่ยวเนื่องกับงานปั้น
เนื่องจากเมื่อจะทำ�รู ปโลหะหล่อก็ ต้องจัดการปั้นหุ่นรูปนั้นๆ ขึ้นเสี ยก่อน
แล้วจึงเปลี่ยนสภาพรูป หุ่นนั้นเป็นรูปโลหะหล่อ กระบวนการแต่ละขั้นตอน
จึงมีความสัมพันธ์กั น การปั้นหล่อพระพุทธรูปแบบประเพณีมีขั้นตอนโดย
สังเขป ดังนี้
การปั้น เริ่มจากการขึ้นหุ่นและการปั้นดินแกนหรื อดินหุ่น เพื่ อเป็นหุ่น
แกนทรายชั้นใน ขั้นตอนต่อไปคื อ การทำ�รางรูป ตัววี ทั้งรางแกนและรางกิ่ง
เพื่อเป็นทางให้โลหะหลอมละลาย ไหลเข้าแม่ พิมพ์แทนที่ ขี้ผึ้งที่ถูกขั บไปจาก
แม่พิมพ์ จากนั้นเป็น งานทาดิ นมอม คือ การลงนํ้ายาชนิดหนึ่งประกอบด้วย
ผงขี้ เถ้ า ดินเหนี ยว และนํ้ าพอสมควรผสมเข้าด้ วยกัน อย่ างเข้ มข้น
เพื่อให้พื้นผิวหุ่นเรียบแน่น และงานทาเทือก คือ การลงนํ้าเมือกชนิ ดหนึ่งสำ�หรับงานหล่อโลหะประกอบด้วย ขี้ผึ้งแท้
นํ้ามันยาง เคี่ยวให้เข้ากันจนข้น เพื่อทำ�ให้ผิวของ หุ่นแกนทรายพร้อมสำ�หรับขั้นตอนการเข้าขี้ผึ้งหรือหุ้มขี้ผึ้ง จากนั้น
จึงเป็นการปั้นแต่งรายละเอี ยดของประติมากรรม ต้นแบบให้สมบูรณ์
การทำ�แม่ พิมพ์ เริ่มจากการทาดินนวล (คือ ดินเหนียว ตากแห้ง ป่นร่อนเป็นผงดินละเอียด ผสมนํ้าขี้วัว กวน
ให้เข้ากัน) ทาทับรูป ๓ ครั้ ง แต่ละครั้ งต้องผึ่งดินนวลให้แห้งเสียก่อน จากนั้ นเป็นการตอกทอย ซึ่งเป็นเหล็กเส้น
สั้นๆ ปลายแหลม ตอกผ่านขี้ผึ้งไปติดหุ่นแกนทรายให้แน่น เพื่อยึดหุ่ นแกนทราย กับแม่พิ มพ์ชั้นที่ ๑ มิให้เคลื่อน
เวลาสุมไฟไล่ขี้ผึ้ง จากนั้น ติดสายชนวนขี้ ผึ้ง เพื่อเป็ นทางขับขี้ผึ้งจากแม่พิมพ์ ขั้นตอน ต่อไปเป็นการทับดิ นอ่อน
(คือ ดินนวลผสมกับทรายละเอี ยด และนํ้านวดให้ เข้ากั นเป็นเนื้อเดียว) โดยพอกทับรูปขี้ผึ้ง ท่ีตอกทอยและติดสาย
ชนวนขี้ผึ้งเรียบร้อยแล้ว เพื่ อเป็นแม่พิมพ์ชั้นที่ ๑ จากนั้น พอกทับด้วยดินแก่ (คือ ดินที่ มีส่ วนผสมเป็นดินเหนียวและ
ทรายละเอียดเจือนํ้า ขยำ�จน เป็นเนื้อเดียวกั น) ให้มี ความหนากว่าดินอ่อนเล็กน้อย เพื่อเป็ น แม่พิมพ์ชั้นที่ ๒ ตามด้วย
การเข้าลวด (คือ การเอาลวดรัดขั ดร้อย เป็นตารางสี่ เหลี่ยม) มาล้อมรัดแม่พิมพ์ป้องกันความร้อน หรือความกดดัน
ภายในที่อาจเบ่งให้ แม่พิมพ์แตก จากนั้น เข้ าดินทับปลอก (คือ การนำ�ดิ นแก่พอกทับแม่พิมพ์ชั้นที่ ๒ ที่เข้าลวดรัดไว้ )
เพื่อเป็ นแม่พิมพ์ ชั้นที่ ๓ ผึ่งแม่ พิมพ์ให้แห้ง ๔-๗ วัน ต่ อมาทำ�ปากจอบหรือ ช่องกลวง ซึ่งทำ�ขึ้นสำ�หรับเททองลงไป
ในแม่พิมพ์ และทำ�รูผุด ริมขอบแม่พิมพ์ ซึ่งทำ�เป็ นช่องกลวงสำ �หรับระบายอากาศ การหล่อโลหะ หรือ การเททอง
เริ่มจากการล้มหุ่ น คือ การเคลื่อนย้ายแม่พิ มพ์ที่หุ้มหุ่นขี้ผึ ้งไปยังบริเวณที่จะเททองและการขึ้นทน คือการยกแม่พิมพ์
กลับเอาด้านล่าง ขึ้ นมาตั้งบนแท่ น ที่ จะเททอง ทำ�นั่งร้ าน และติด รางถ่ายขี้ผึ้ง เพื่ อเป็นรางรองรับขี้ผึ้ งที่ถูก