Page 37 - dcp3

26
๓. การเลี้ยงไหม เมืองอุบลฯ มีทักษะในการสาวไหมได้คุณภาพสูงมาก จนได้รับรางวัลการประกวดเส้นไหมของ
กรมหม่อนไหม เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระนางเจ้าฯ เกือบทุกปี เป็นความรู้ที่มีทั้งศาสตร์และศิลป์ในการป้องกันมลพิษ
และแมลงที่เป็นอันตรายต่อหนอนไหม ความรู้ในการย่อยใบหม่อนเป็นอาหารแก่ หนอนไหม ความรู้ในการกระจาย
สัดส่วนหนอนไหมในจ่อเพื่อการสร้างรังไหมที่ สมบูรณ์ ความรู้ในการคัดเลือกรังไหมที่ สมบูรณ์ทักษะการสาวไหม
การควบคุมอุณหภูมิหม้ อสาวไหม เป็นต้น
ตามจารีตดั้งเดิมจะถือละเว้นการปฏิบัติที่เป็น “ขะลำ�” (ผิดจารีต) ได้แก่ ๑) จะห้ามไม่ ให้ผู้ชายทอผ้าหรือนั่งบน
หูก/เครื่องทอผ้า ๒) ในระหว่างที่ผู้หญิงทอผ้าหรือเข็นฝ้าย ฝ่ายผู้ ชายจะมาแตะเนื้อต้องตัวไม่ได้ ถือว่าเป็ น “ขะลำ�”
(ผิดจารีต) ต้ องมีการปรับสินไหม ๓) ในการย้อมผ้า ตามความเชื่อดั้ งเดิม ในกรณีการย้อมสีครั่ง จะไม่ ให้ผู้หญิ งที่มี
ประจำ�เดื อนเข้าใกล้บริเวณ หรื อเป็นผู้ย้อม เพราะสีจะด่างหรือเส้ นไหมไม่กินสี/ติดสี ส่วนสีย้อมวัสดุอื่นๆ ไม่มีข้อห้าม
๔) จะไม่ย้อมสีผ้าในวั นพระ ๕) จะไม่สาวไหมในพระ/วันศี ลอุโบสถ ๖) การย้ อมสีครามจะไม่ย้อมในวันข้างแรม
๗) จะไม่ใช้ ผ้าที่มีลวดลายเทียมเจ้ านาย
นอกจากนี้ ยังมีความเชื่อความศรัทธาในการใช้ผ้าของชาวเมืองอุบลฯ ได้แก่ ๑) การใช้ ตีนซิ่นของแม่คล้องคอ
ในยามที่ไปออกรบ ๒) หญิงมีครรภ์ จะนำ�ผ้าซิ่ นของแม่มาใช้นุ่งในเวลาจะคลอดลูก ๓) การใช้หัวซิ่นแช่นํ้าให้ผู้หญิง
ท้องแก่กินจะคลอดลูกง่าย ๔) การใช้ตีนซิ่นแม่ตบปากเด็กน้อยจะได้พูดง่าย
กระบวนการจัดการองค์ความรู้
๑. การเรียนรู้สืบทอดภายในครอบครัวหรือสั งคมระดับหมู่บ้านชุมชนพยายามสืบทอดไว้ในระบบเครือญาติ
จากรุ่นสู่รุ่น ดั้งเดิมจะต้องเรียนรู้ทุกขั้นตอน เพื่อทำ�เองทุกขั้นตอนในการทอผ้า ตั้งแต่เลี้ยงไหม สาวไหม เตรี ยมเส้นใย
ในการทอผ้า และทอผ้าเป็นผืน ปั จจุบันช่างทออาวุโสเป็นเสาหลักในการอบรมให้ ความรู้แก่รุ่นลูกหลานในชุมชน
๒. การจัดการแหล่งผลิ ตชุมชนรักษาทักษะการทอผ้า ที่ช่ วยสร้างรายได้เสริม มีการแบ่งงานกันโดยแยกทำ�
เป็นขั้นตอน เช่น ช่ างที่เชี่ยวชาญการเตรียมเส้นไหม ช่างที่เชี่ยวชาญย้ อมสีไหม ช่างที่เชี่ยวชาญการทอผ้ามัดหมี่
ช่างทอที่เชี่ยวชาญการทอ “ขิด” การทอ “จก” การทอ “ยก” เป็ นต้น
ตัวอย่างผู้สืบทอดการทอผ้าเมืองอุบลฯ ที่สำ�คัญคือ บ้านคำ�ปุน ซึ่งจัดงาน “นิทรรศการผ้าโบราณและสาธิต
การทอผ้า แบบเมืองอุบลฯ” ช่วงเดือนกรกฎาคม ของทุกปี ในช่วงเทศกาลงานแห่เทียนเข้าพรรษา
คุณค่าของผ้าทอเมืองอุ บลฯ ในอดีตยึ ดถือประเพณีที่หญิงสาวจะต้องมีฝีมื อในการทอผ้า จึงจะมีคุ ณสมบัติ
พร้อมในการที่ เป็นแม่เรือนที่ดี หญิ งสาวที่เรียนรู้การทอผ้าตั้ งแต่เยาว์วั ย จนสามารถทอสานลวดลายอันซับซ้อนของ
ผ้าซิ่นมัดหมี่ ผ้าซิ่นทิว ผ้าซิ่นมุก ผ้ าหัวซิ่นจกดาว ผ้าเยียรบับลาว และผ้าอื่ นๆ ได้งดงาม จึงจะมีคุณสมบัติพร้อมใน
การเป็นผู้หญิงและสมาชิกเครือญาติลูกหลานเจ้านายเมืองอุบลที่ดี ของตนเอง
การถ่ายทอดความรู้และทักษะการทอผ้าทอเมืองอุบลฯ ปรากฏอยู่ ๓ รูปแบบ คือ ๑) ถ่ายทอดในครอบครัว
ช่างทอผ้ ารุ่นปั จจุบันอายุเฉลี่ยประมาณห้าสิ บกว่าปี ได้ เรียนรู้ การทอผ้าจากแม่ หรือยายตามแบบปฏิบัติ ดั้งเดิม
๒) ถ่ายทอดในชุ มชน ช่างทอผ้ ารุ่นอายุประมาณสามสิบกว่าปี ได้เรียนการทอผ้าจากหั วหน้ากลุ่มวิสาหกิจชุมชนที่
ทำ�ผลิตภัณฑ์ ผ้าทอมือในจังหวัดอุบลราชธานี และ ๓) ถ่ ายทอดในระบบการศึกษา เยาวชนได้เรียนรู้การทอผ้าใน