Page 162 - dcp3

151
ความเป็นสวัสดิ มงคลหรือเพื่อเป็นการขอขมา ดังนั้ น เมื่อจะประกอบพิธี กรรมใดๆ จึงต้องมีการเตรียมเครื่องคายไว้
เสมอ เรียกว่า การแต่งคาย ซึ่งอีกนัยหนึ่งคายคือ เครื่องประกอบพิธีกรรมตามความเชื่อของชาวอีสาน ตัวอย่างเช่น
เมื่อจะทำ�การแสดงหมอลำ� จะต้ องมีการบูชาครูบาอาจารย์เรียกว่า “ตั้งคาย” เพื่อทำ�การบูชา คายหมอลำ �ประกอบ
ด้วยเหล้าขาว แป้งผัดหน้า หวี กระจก เทียนขนาดเล็ก ๕ คู่ ดอกไม้ ๕ คู่ ทั้งนี้เครื่องคายก็แล้วแต่ครูอาจารย์จะกำ�หนด
อาจแตกต่างกันบ้าง เป็ นต้น
ของสำ�คัญที่จะขาดไม่ ได้ในคาย คือ ขัน ๕ ซึ่งหมายถึงเครื่องบูชาอย่างละ ๕ คู่ โดยมากมี ดอกไม้ ๕ คู่ เที ยน
เล็ก ๕ คู่ในบางท้องที่อาจมีหมากพลู ๕ คู่ บุหรี่ ๕ มวน เพิ่มอีก แล้วแต่ความนิยมของแต่ละท้องที่ ทั้งนี้เราจะเห็น
ได้ว่า แม้ในยุคปัจจุบันคายก็ ยังมีบทบาทต่อพิ ธีกรรมมาก เช่น เมื่อจะทำ�การสร้างพระอุโบสถ ต้องตั้งเครื่องคายบูชา
เทวดาและต้องมีครบจะขาดเสียมิได้ ถ้าขาดถือว่าไม่ เป็นมงคล ในชุมชนที่นับถือผีฟ้านั้นถือว่าคายเป็นของสำ�คัญที่
จะขาดหรือเพิ่มไม่ได้ เพราะถ้าไม่ตรงตามตำ �ราผีจะโกรธและทำ�ให้เป็ นปอบได้
คายจึงเป็นเครื่องบูชาที่ประกอบด้วยความเชื่อความศรัทธาของชาวอีสาน ซึ่ งแม้มิติทางเวลาอาจเปลี่ยนแปลง
วัสดุ บางประการ แต่มิอาจเปลี่ ยนแปลงความเชื่อ“คาย”ได้เลย
เครื่องบายศรีภาคกลาง
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ ได้ให้ความหมายของคำ�ว่า “บายศรี”ว่ าหมายถึงเครื่ องเชิญ
ขวัญหรื อรับขวัญ ทำ�ด้วยใบตองรูปคล้ ายกระทงเป็นชั้นๆ มีขนาดใหญ่เล็ กสอบขึ้นไปตามลำ�ดับ เป็ น ๓ ชั้น ๕ ชั้น ๗
ชั้น หรือ ๙ ชั้ น มีเสาปั กตรงกลางเป็นแกน มีเครื่องสังเวยอยู่ในบายศรีและมีไข่ ขวัญเสียบอยู่บนยอดบายศรี คำ�ว่ า
“บายศรี” เกิดจากคำ�สองคำ �รวมกันคือ “บาย” เป็นภาษาเขมรแปลว่ า “ข้าว” และคำ�ว่ า “ศรี” เป็ นภาษาสันสกฤต
แปลว่า “มิ่งขวัญ สิริมงคล” รวมความแล้ว “บายศรี” คือ ข้าวขวัญหรื อข้าวที่มี สิริมงคล เราจึงพบว่าตัวบายศรีมักมี
ข้าวสุกเป็ นส่วนประกอบและมักขาดไม่ได้ แต่โดยทั่วไปเราจะหมายถึง ภาชนะที่ จัดตกแต่งให้ สวยงามเป็นพิเศษด้วย
ใบตองทำ�เป็นกระทง หรือใช้พานเงินพานทองตกแต่งด้วยดอกไม้เพื่ อเป็นสำ�รับใส่อาหารคาวหวาน ในพิธี สังเวยบูชา
และพิธีทำ�ขวั ญต่างๆ
ส่วนการใช้ บายศรีชนิ ดใดในโอกาสไหนนั้น มี ข้อสังเกตง่ายๆ ว่าบายศรีปากชาม มักใช้ในพิ ธีทำ �ขวัญ ใน
ครัวเรื อนอย่างง่ายๆ ที่มิใช่งานใหญ่โต เช่น การทำ �ขวัญเดือนเด็ก หรือในพิ ธีตั้งศาลหรื อถอนศาลพระภูมิ เป็นต้น
ส่วนบายศรีต้ นหรือบายศรีใหญ่มักใช้เป็นเครื่องบูชาเทพยดาตามลัทธิพราหมณ์ที่มิ ใช่บูชาพระ หรือมักใช้ในงานใหญ่
ที่ครึกครื้น เช่น ทำ�ขวั ญนาค ฉลองสมณศักดิ์ หรือในการไหว้ครู เป็ นต้น แต่ในบางงานก็อาจจะใช้ทั้งสองชนิ ดควบคู่
กันไปก็มี เป็นที่น่าสังเกตว่าในภาคกลางเรามักจะเป็นการใช้บายศรีในการบวงสรวง พิธีไหว้ครู หรือพิธีสมโภช
เครื่องบูชาภาคใต้ : เครื่องบูชา โนราโรงครูใหญ่
เครื่องบูชาประกอบพิ ธีจัดเป็น ๒ ส่วน คือ เครื่องบูชาถวายครูบนศาลกับเครื่องบูชาที่ ห้องโรง (ที่พื้ นกลางโรง)
เครื่องบูชาบนศาลประกอบด้ วย หมาก ๙ คำ� เทียน ๙ เล่ม เครื่องเชี่ยน ๑ สำ�รับ กล้วย ๓ หวี อ้ อย ๓ ท่อน ขนมใน
พิธีวั นสารทเดือน ๑๐ หรือวันชิงเปรต ได้แก่ พอง ลา ขนมบ้า ขนมเบซำ� ขนมเทียน ๓ สำ�รั บ ข้าวสารพร้อมหมากพลู
เทียน จัดลงในภาชนะที่สานด้วยกระจู ดหรือเตยขนาดเล็กเรียกว่า “สอบนั่ง” หรือ “สอบราด” ๓ สำ�รับ มะพร้าว