Page 161 - dcp3

150
ขันธ์ครู คือ เครื่องมงคลทั้ง ๕ ที่ผู้เป็นครูประสิทธิประสาทพร ในรูปแบบของวั ตถุให้กับศิษย์เพื่ อเป็นเครื่อง
เตือนสติ และเป็นที่รำ�ลึกแก่ศิษย์ ให้มี ความขยันหมั่นเพียรศึกษาวิชาความรู้ที่ครูมอบให้ไปศึ กษาเล่าเรียน ขันธ์ ๕
ดังกล่าวประกอบด้วย ดอกไม้ขาว ธูป เทียน ผ้ าขาว และใช้ใบตองทำ�กรวยทรงแหลม ๕ กรวย บรรจุดอกไม้ ธูป เที ยน
๕ คู่ ใส่ลงในกรวยทั้ง ๕ แล้วจึงนำ�วางลงบนผ้ าขาวที่วางรองรับอยู ่บนพานหรือภาชนะ แล้วจึ งนำ�เข้าไปกราบ
ครูบาอาจารย์ เพื่อขอเป็นศิษย์
เครื่องบูชาของไทยตามภาคต่างๆ
ขันตั้ง : เครื่องบูชาครูล้านนา
ขันตั้ง คือ ของที่จัดไว้สำ�หรับบูชาหรือยกครูในเวลาจะประกอบพิ ธี สิ่งของที่จะจั ดใส่ในพาน ในขันโตก หรื อใน
ภาชนะอื่นๆ นั้นเป็นของที่ครูบาอาจารย์ ท่านกำ�หนดให้บูชาครูนั้นมีหลายอย่าง ส่วนมากเป็นของที่มีดาษดื่นในสมัย
ก่อน ซึ่งใช้บริโภคใช้ สอยในชีวิตประจำ�วัน เช่น หมาก พลู ดอกไม้ เทียน ผ้าขาว ผ้าแดง ข้าวเปลือก ข้าวสาร เป็นต้น
ขันตั้งนั้นไม่จำ�กั ดเฉพาะจะต้องแต่งใส่ไว้ ในขันหรื อพาน ส่วนใหญ่จะใส่ในภาชนะที่มีก้ นลึกพอสมควร และ
ไม่ใหญ่เกินไป นิยมกันมากคือถ้วยสั งกะสี หรือที่เรียกกะละมัง ขนาดเส้ นผ่าศู นย์กลาง ๑๒ นิ้วขึ้นไป แต่ถ้าขันตั้งหลวง
หรือขันตั้ ง ๑๐๘ ก็ใช้ขันโตกใบใหญ่เป็ นที่รองรับ การกำ�หนดสิ่ งของเป็นขันตั้งแต่ ละอย่างแต่ละงานไม่ เหมือนกั น
ใช้สิ่งของไม่เท่ ากัน ขันตั้งจะมีเท่าใดดู ที่สวยดอกไม้ และสวยหมากพลูเป็นสำ�คั ญ มีตั้ งแต่ ๔, ๘, ๑๒, ๓๒, ๓๖, ๑๐๘
ซึ่งเป็นตัวเลขที่มีความหมายเกี่ยวกับธาตุทั้ง ๔ คือ ดิน นํ้า ลม ไฟและเกี่ยวกับคุณที่ศักดิ์ สิทธิ์ มีคุณมารดา บิดา
คุณพระรัตนตรัย
ขันตั้งนี้เป็นค่าบูชาครู บางพิธีที่ต้องทำ�แก่ ส่วนรวมหรือแก่ผู้มียศ บางครั้งทำ�พิธีอั นสำ�คั ญ เจ้าพิธี อาจจะเรียก
ค่าบูชาสูงกว่ าปกติ เรียกตามภาษาโบราณว่า “โป่ขันขึ้น ก้อบขัน หรือต่างขันขึ้น” จาก ๔ อาจเป็น ๘, ๑๒, ๓๒, ๓๖
หรืออาจถึง ๑๐๘ และวัสดุ อื่นก็ต้องเพิ่มขึ้ น หรืออาจมีของบูชาพิเศษ เช่น มีฉัตร มีช่อ (ธงสามเหลี่ยมเล็ก) มีเทียนเงิน
เทียนทอง (เรียก เตียนเงิ น เตียนคำ �) แทนเทียนเล่มบาท อาจมีกล้วย มีมะพร้าว มีเสื่อใหม่ หม้ อใหม่ ขึ้ นไป
ตามแต่จะกำ�หนดไว้ในตำ�รา
คาย : เครื่องบูชาภาคอี สาน
คาย คำ�ที่มีมากับชุมชนชาวภาคอีสานมาช้านาน คำ �ว่า คาย มีอยู่ในทุ กช่วงของการดำ�เนินชีวิ ตของชาวอีสาน
จากอดีตจนถึงปั จจุบัน แม้ ว่ากาลเวลาผ่านไปหลายยุคสมัย แต่คายยังคงมีสืบต่อกันมา เพียงแต่อาจมีการเปลี่ยนแปลง
รายละเอียดบ้างก็เพราะกาลเวลาและวัฒนธรรมสังคมมีการปรับเปลี่ยน ผสมผสานอารยธรรมต่างๆ จนคายบางอย่าง
อาจแปรสภาพไปเลยก็มี
คำ�ว่า “คาย” สันนิษฐานว่ามาจากคำ�ว่า “คารวะ” เพราะจากใบลานเรื่ องท้าวบุษบาปลาแดกปลาสมอ
(จารเมื่อ พ.ศ. ๒๔๕๕) มี ข้อความตอนที่พระยาสุริ ยะวงศารบแพ้พระยาบุษบาแล้วจึ งนำ�เอา ช้าง ม้า วัว ควาย
แก้วคำ� (ทองคำ�) อย่างละหนึ่งร้อยมาเป็นของบรรณาการในฐานะที่เป็นผู้แพ้สงคราม ได้จารว่าเป็นของ “คายรวะสมมา”
ซึ่งต่อมาเรียกว่า ค่าคาย
คาย หมายถึง เครื่องบัตรพลีบูชาของชาวอีสานใช้ บูชาแถน(เทวดา) ผี ครูบาอาจารย์และผู้ที่เคารพบูชาเพื่อ