Page 16 - dcp3

5
ซิ่นตีนจก
เรียบเรี ยงโดย กรมส่งเสริมวัฒนธรรม
ซิ่นตีนจก คือ ผ้าซิ่นที่มีโครงสร้ าง ๓ ส่วน คื อ ส่วนหัว ส่วนตัว และส่ วนตีน ที่ทอด้วยกลวิธีจก การต่อเชิง
(ตีนซิ่น) มีลวดลายพิเศษต่างจากผ้าซิ่นที่ใช้ ปกติในชีวิตประจำ�วัน ลวดลายจกที่นำ�ไปต่อซิ่น เรียกว่ า “ตีนจก” มีแหล่ง
ผลิตสำ�คัญ (ที่ยังคงไว้ซึ่งลักษณะเฉพาะถิ่น) อยู่ที่อำ�เภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ และอำ�เภอศรีสัชนาลัย จังหวัดสุโขทัย
กรรมวิธีการทอผ้าจกเป็นการทอและปักผ้าไปพร้อมๆ กัน จกคือการทอลวดลายบนผืนผ้าด้วยวิธีการเพิ่มด้าย
เส้นพุ่งพิ เศษเข้าไปเป็ นช่วงๆ ไม่ติ ดต่อกั นตลอดหน้ากว้างของผ้า การจกจะใช้ไม้หรื อขนเม่นหรือนิ้วก้อยยกขึ้นจก
(ควัก) เส้นด้ายสีสันต่างๆ ขึ้นมาบนเส้ นยืนให้ เกิดลวดลายตามที่ต้องการ
ผ้าตีนจกแบบดั้งเดิมของแม่แจ่ม สืบสายสกุลมาจากกลุ่มไทยวน นิยมใช้ฝ้ายย้ อมสีธรรมชาติสำ�หรับ การจก
ลวดลาย ซึ่งค่อนข้างแน่น ด้ายเส้นยืนสีดำ�เป็นพื้นที่ สำ�หรั บลวดลายจก ส่วนเส้นยืนสีแดงใช้เป็นพื้นที่สำ�หรับเล็ บ
(ช่วงล่างสุด) ของตีนจก จะไม่มี ลวดลายจก ยกเว้นลวดลายเป็นเส้นเล็กๆ สีขาวดำ� เรียกว่า “หางสะเปา” การทอจก
แบบดั้งเดิมของชาวอำ�เภอแม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่ ทอโดยให้ด้านหลังของจกอยู่ด้านบน
ผ้าตีนจกแบบดั้งเดิมของบ้านหาดเสี้ยว สืบสายสกุลมาจากกลุ่มไทพวน นิ ยมใช้ฝ้ายสีแดงเป็นพื้นทั้งเส้นยืนและ
เส้นพุ่ง และใช้เส้ นไหมย้อมสีต่ างๆ เป็นลวดลายของจกซึ่งมีลวดลายห่างๆ สามารถมองเห็นพื้นสีแดงได้ชัดเจนพื้นที่
ของลวดลายจกกระจายไปเต็มผืนตีนจก มี เล็บสีเหลืองเล็กๆ อยู่ขอบล่างสุด การทอจกดั้งเดิมของหาดเสี้ยวทอโดย
ให้ด้านหน้าของจกอยู่ด้ านบน
ความงามของลวดลายผ้าตีนจก นอกจากจะสะท้ อนให้เห็นถึงฝีมืออั นประณีตของช่างผู้ทอแล้ว ยั งสะท้อนให้
เห็นถึงธรรมเนียมนิ ยมของสตรีชาวไท-ลาว ในการนุ่งซิ่นตีนจกในโอกาสต่างๆ อีกด้ วย เช่น การไปวัด การแต่งงาน
ฯลฯ และความพร้อมที่ จะออกเรือนเป็นแม่บ้านของกุลสตรีไท-ลาว
ซิ่นตีนจก ได้รั บการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช ๒๕๕๒