Page 81 - dcp1

72
ลูกข่าง
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์ชัชชั ย โกมารทัต
จุดกำ�เนิดและประวัติ
ลูกข่างเป็นกีฬาพื้นเมืองที่นิยมเล่นกันมานานในหลายท้องถิ่น ลูกข่างคือลูกทรงกลมรีทำ�ด้วยไม้มีรูปร่างคล้ายผลฝรั่ง
ตรงก้นที่เรียวเข้าหากั นจะมีเดือยตะปูโผล่ ออกมา (กรมพลศึกษา, ๒๔๘๐ : ๙๑๘) ลักษณะการเล่นลูกข่างของท้องถิ่น
ต่าง ๆ จะคล้ายกันคือเวลาเล่นจะใช้เชือกพันตั้งแต่เดือยไปจนถึงตัวลูกข่าง แล้วจับเชือกขว้างลูกข่างลงดิน ลูกข่างจะหมุนบน
พื้นดิน แต่จะมีรายละเอียดในขบวนการเล่นแตกต่างกันตามความนิยมของแต่ละท้องถิ่น ทางภาคเหนือนิยมเล่นลูกข่างที่หมุน
ไม่นาน แต่ต้องล้มตัวดีดตัวเองให้กลิ้ งไปตามพื ้ นได้ไกลๆ (สุรสิงห์สำ�รวม ฉิมพะเนาว์, ๒๕๒๐ : ๑๓๐) ไม่ปรากฏหลักฐานว่าเริ่มมี
การเล่นลูกข่างกันในยุคสมัยใด แต่จากหลักฐานพบว่ามีการเล่น ลูกข่างกันแล้วในสมัยสุโขทัย จากเอกสารพับพื้นเคล้าเครือ
เจ้าแสวนฟ้ าสิบสองพันนา ฉบับขนานจอมชำ�ระ คำ�ว่ า ขนาน ของไทลื้อ คือ ผู้ที่ผ่านการบวชเป็นพระภิกษุแล้ว เหมือน
คำ�ว่า ทิด ในคำ�สยาม และคำ�ว่ า หนาน ในล้านนา ขนามจอมนี้เป็ นอาลักษณ์เมืองฮายได้ชำ�ระโดยรวบรวมจากฉบั บเดิม
๓ ฉบับเมื่ อ พ.ศ. ๒๕๒๔ ได้ระบุถึงพระราชประวัติ และความเป็นมาของพญามังรายในวัยเยาว์ว่าพระองค์ชอบเล่นลูกข่าง
และเป่าปี่ จนพระอั ยกาเจ้าท้าวรุ่งแก่นชายกษัตริย์เมืองเชียงรุ่งทรงโปรดให้ช่างประจำ�ราชสำ�นักหล่อลูกข่างและตี ปี่ทองคำ�
เพื่อพระราชทานให้พระราชนัดดาของพระองค์(คัดลอกมาเฉพาะส่วนที่เห็ นว่าเกี่ยวเนื่อง) ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ ๖ แห่ง
กรุงรัตนโกสินทร์ก่อน พ.ศ. ๒๔๖๖ ยังพบว่าการเล่นลูกข่างเป็นที่นิยมเล่นกันมากของเด็กๆ ในโรงเรียนสมั ยนั้น ถึงขนาด
ทางโรงเรียนต้องออกประกาศห้ามเล่นเกมและกีฬาพื้นเมืองบางชนิดที่มีลักษณะพนันขันต่อ และอาจทำ�ให้เสี ยการเรียนได้
หนึ่งในนั้นก็คื อการเล่นลูกข่างนั่นเอง (ประกาศของหลวงสุรยุ ทธโยธาหาญ เจ้ากรมโรงเรี ยนพระตำ�หนักสวนกุหลาบ,
๒๔๖๖) นอกจากนี้ ยังพบว่าการเล่นลูกข่างเป็นที่นิยมเล่นกันอย่างต่อเนื่องเรื่อยมาในหลายท้องที่ โดยเฉพาะทางภาคเหนือ
เช่น ที่จังหวัดตากก็พบการเล่ นกีฬาพื้ นเมืองที่เรียกว่าลูกข่ าง นิยมเล่นกันมากเช่นกัน ดังปรากฏในหนั งสือกีฬาพื้ นเมืองไทย
ซึ่งกรมพลศึกษา กระทรวงธรรมการ ได้
รวบรวมการเล่นกีฬาพื้นเมืองของจังหวัด
ต่าง ๆ ไว้ พบว่ ามีการเล่ นลู กข่างด้วย
(กรมพลศึกษา, ๒๔๘๐) การเล่นลูกข่ าง
ของภาคเหนือในสมั ยก่อน พบว่านิ ยม
เล่นกันโดยทั่วไปแทบทุกจังหวัด เช่น ตาก
แพร่ น่าน เชียงใหม่ และเชียงราย เป็นต้น
โดยเฉพาะที่จังหวัดเชียงราย ปัจจุบันเป็น
จังหวัดที่ มีการรวมกลุ่มอนุรักษ์ สืบทอด