Page 31 - dcp1

22
หนอนซ้ อน
เรียบเรียงโดย รองศาสตราจารย์ชัชชัย โกมารทัต
หนอนซ้อน เป็นการเล่ นพื้นบ้านของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ นิยมเล่นกันในจังหวัดอุดรธานีและจังหวัดใกล้เคียง
เป็นการวิ่งไล่แตะกัน โดยสมมุติ คนหนึ่งว่าเป็นหนอน เป็นที่น่ารังเกียจแก่ผู้อื่นผู้เล่ นอื่นจะวิ่งหนีคนที่เป็นหนอน แต่การหนี
จะพ้นจากการไล่แตะได้ก็ ต่อเมื่อไปยืนซ้อนหน้าคนที่ยืนเป็นวงกลม ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือมีการเล่นที่มีชื่อเรี ยกว่า
หนอน เช่น ขี้หนอน หนอนเลขแปด และอื่นๆ ที่มีวิธี การเล่นเป็นการวิ่ งไล่แตะกั นคล้ายกับหนอนซ้อน แต่โครงสร้ างของ
การเล่นและวิธีเล่นมีความซับซ้อนน้อยกว่าหนอนซ้อน ไม่ปรากฏหลักฐานว่าเริ่มมีการเล่นหนอนซ้อนตั้งแต่เมื่อใด จากการ
สัมภาษณ์ชาวบ้านสูงอายุจังหวัดอุดรธานีเล่าว่ าทั้งตนเองและคนรุ่นพ่อก็เคยเล่ นหนอนซ้อนมาตั้งแต่สมัยเป็ นหนุ่ม เมื่อ
คำ�นวณแล้วการเล่นหนอนซ้อนน่าจะมีแล้วก่อน พ.ศ.๒๔๔๐ ซึ่งอยู่ในช่วงรั ชกาลที่ ๕ แห่ งกรุงรัตนโกสิ นทร์ ในสมัยก่อน
การเล่นหนอนซ้อนเป็นการเล่นของคนหนุ่มสาวและเด็กๆเล่นเป็นการสนุกสนานในเทศกาลสงกรานต์และงานรื่นเริงต่างๆ
ปัจจุบันหนุ่มสาวไม่ ค่อยนิยมเล่นกันแล้ว แต่เด็กๆยังมี การเล่นกันอยู่บ้างในชนบท
วิธีเล่น ให้ผู้ เล่นเสี่ยงทายหาคนเป็นหนอน ๑ คน และเป็นคนซ้อน ๑ คน ผู้เล่นที่เหลือจับคู่ยืนซ้อนกัน แล้วยื นล้อม
กันเป็นวงกลมหันหน้าเข้ากลางวง จะได้เป็ นรูปวงกลมซ้อนกัน ๒ วงแต่ ละคู่เรียกว่าแถวเว้นช่องห่างระหว่างแถวประมาณ
๒–๓ เมตร ให้คนเป็นหนอนยืนอยู่กลางวงส่วนคนซ้อนจะไปยืนซ้อนอยู่หลังผู้เล่นแถวใดก็ได้ ซึ่งจะทำ�ให้แถวนั้นมีผู้เล่นเป็น
๓ คน อยู่แถวเดียวเริ่มเล่นโดยผู้เล่นที่เป็ นหนอนจะวิ่งไล่แตะคนที่ซ้อนแถวอยู่เป็นคนที่ ๓ ซึ่งเรียกว่าคนซ้อน คนซ้อนจะ
ต้องวิ่งหนีไปตามช่องต่างๆ จะวิ่งรอบวงกลมหรือวิ่งตัดวงก็ ได้ เพื่อหนีคนเป็นหนอน เมื่อวิ่งจนเหนื่อยหรือไม่อยากวิ่งต่อ
ให้ไปยืนซ้อนอยู่ข้างหน้าแถวใดก็ ได้ จะทำ�ให้ตนเองหมดสภาพจากการเป็ นคนซ้อน และมีผลทำ�ให้คนสุ ดท้ายของแถว
นั้นเป็นคนซ้อนแทนโดยปริยาย ซึ่งต้องวิ่งหนีหนอนแทนคนก่ อน หนอนจะไล่แตะได้เฉพาะคนที่ ๓ หรื อที่เรียกว่าคนซ้อน
เท่านั้น ถ้าหนอนไล่แตะคนซ้อนได้ คนซ้อนที่ถูกแตะจะต้องกลายสภาพเป็นหนอน คนที่ เป็นหนอนอยู่เดิมจะกลายสภาพ
เป็นคนซ้อน ต้องวิ่งหนี หนอนหรือวิ่งไปซ้อนหน้ าแถว เพื่อให้ตนเองพ้นสภาพจากการเป็ นคนซ้อน การเล่นจะดำ�เนินการ
เช่นนี้เรื่อยไป ผู้เล่ นที่ถูกเป็ นตัวหนอนมากครั้งที่สุดในการเล่นครั้งนั้นจะถื อว่าเป็ นผู้แพ้
การละเล่นหนอนซ้ อนเป็นการละเล่นที่มี ลักษณะเฉพาะที่แสดงอัตลักษณ์ เพราะ ๑) เป็นการเล่นที่สะท้อนวิ ถีชีวิต
ของชาวบ้านในชนบทไทยที่ ต้องแก้ปัญหาตัวหนอนเกาะทำ �ลายพืชผั ก ๒) โครงสร้างของการเล่นที่เป็นวงกลม ๒ วง
ซ้อนกัน มีการวิ่งไล่วิ่งหนี ลัดเลาะไปตามวง แล้วไปซ้อนสับเปลี่ยนให้ คนอื่นหนีต่ อเป็นลักษณะเอกลักษณ์ไทยที่ไม่เหมือน
ประเทศอื่น ๓) รูปแบบวิธีการเล่นทรงคุณค่ามาก มีทั้งความสนุกสนาน ตื่นเต้น ต้องใช้ ความไว ใช้ไหวพริบ การตัดสินใจที่รวดเร็ว
การละเล่นหนอนซ้ อนจึงมีคุ ณค่าด้านร่างกาย ช่วยเสริมสร้างความแข็ งแรง ความแคล่วคล่องว่องไวด้านจิตใจช่วย
ฝึกความรู้สึกเป็ นตัวของตัวเอง พึ่งตัวเอง มีความกล้าในการแสดงออก ด้ านสังคมช่ วยสร้างสัมพันธ์กับคนอื่น การปฏิบัติ
ตามกฎกติกาด้านวัฒนธรรมช่ วยให้เกิดการเรียนรู้เกี่ยวกับวิถีชีวิตเกษตรกรรม และตัวหนอน
หนอนซ้อน ได้รับการขึ้นทะเบี ยนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติประจำ�ปีพุทธศักราช ๒๕๕๖